Sözcükte Anlam-Sözcük Nedir?

Sözcükte Anlam

Sözcük Nedir?

Sözcük : Bir kavram birimidir. Bir varlığın, bir nesnenin ya da bir durumun zihinde canlanabilmesi için onu karşılayan bir gösterimdir.

Sözcüklerin Anlam Açılımları

Temel Anlam : İlk Anlam (Temel Anlam)

Bir sözcük söylendiğinde aklımıza ilk gelen, kavrayışımızda ilk uyandırdığı anlamdır. Kısacası, bir sözcüğün biçimlenmesinde, kuruluşunda esas olan anlamdır. Örnek :

ü       Boğazımda bir yanma var. (Temel Anlam)

ü       Şişenin boğazı kırılmış.

ü       Çanakkale Boğazı'nda müthiş bir tipiye yakalandık.

ü       Babam yedi boğaza bakmaya çalışıyordu.

ü       Ali, boğazına düşkün bir çocuktur.

 Bir sözcüğe temel anlamının dışında yeni yeni anlamlar yükledikçe anlamının da derece derece soyutlaştığı görülür. Örnek :

ü       Törende, Kurdeleyi köyün muhtarı kesti.             (Somut temel anlam)

ü       Patates doğrarken parmağını kesti                     (Somut yan anlam)

ü       Oyun kağıdını ortadan kesti.                              (Somut yan anlam)

ü       Onunla olan bütün ilişkisini kesti.                       (Soyut mecaz anlam)

Bir sözcük tek başına kullanıldığında temel anlamını korur. Ancak cümle içinde temel anlamından uzaklaşabilir. Örnek :

"Kaçmak" sözcüğünün temel anlamı "bir yerden gizlice ve çabucak uzaklaşmak"tır.

ü       "Ben çalışmaktan hiçbir zaman kaçmam." cümlesinde temel anlamından uzaklaşmıştır.

Sözcüklerin Temel Anlamlarıyla İlgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Temel anlamı somut olan sözcükler, öncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanır. Örnek :

"ateş"  sözcüğü, temel anlamıyla düşünüldüğünde "bir nesnenin etrafa ısı ve ışık yayarak yanması" biçiminde açıklanabilir, temel anlamı somuttur.

ü       Gençler, kumsalda büyük bir ateş yakmışlardı.               (Temel anlam)

ü       Hastanın ateşi sabaha kadar düşmüştü.                         (Somut yan anlam)

ü       Şu yağan kar bile yüreğimdeki ateşi söndüremez.           (Soyut mecaz anlam)

Yan Anlam :

Sözcüklerin ilk konuluş anlamına bağlı olarak zaman içinde kazandıkları yeni anlamlardır. Bu anlama, kullanılış anlamı ya da yan anlam adı verilir. Örnek :

ü       Çocuk kapıyı sessizce açtı.                       (açmak : Bir şeyi kapalı durumdan kurtarmak.)

ü       Gömleğinin düğmelerini yarıya kadar açtı. (açmak : Sarılmış, katlanmış, örtülmüş, buruşmuş

                                                                       veya iliklenmiş olan şeyleri bu durumdan kurtarmak.)

ü       Okulun karşısına bir büfe daha açtı.(açmak : Bir kuruluş, bir işyerini işler duruma getirmek.)

ü       Annem çok güzel baklava açar.       (açmak : Kalın bir nesneyi yayarak ince duruma getirmek.)

ü       Komşumuz tıkanan lavaboyu açtı.   (açmak : Tıkalı bir şeyi, bu durumdan kurtarmak.)

Sözcüklerin Yan Anlamlarıyla İlgili Dikkat Edilecek Noktalar :

ü       Her sözcüğün genel olarak tek temel anlamı varken, birden çok yan anlamı olabilir.

ü       Bir sözcük, temel ya da yan anlamı verecek biçimde kullanıldığında gerçek anlamıyla kullanılmış olur. O halde gerçek anlam, hem temel hem de yan anlamı kapsayan genel bir addır.

ü       Yan anlamların bir bölümü mecazsız, somut anlam taşırken (ölü yan anlam) bir bölümü de mecazlı, soyut anlam taşır.

Mecaz Anlam :

Sözcüklerin cümle, dize veya deyim içine girdiklerinde, gerçek anlamlarından tamamen sıyrılarak başka bir sözcük ya da kavram yerine kullanılmasıyla kazandığı anlama mecaz (değişmece) anlam denir. Mecaz anlam, Sözcüğün sürekli olmayan, kullanım içinde geçici olarak üstlendiği anlamdır. Örnek :

ü       Müşteriden para sızdırmak için elinden geleni yapardı.

ü       Satıcının o ince ve tiz sesi kulaklarımızda patlıyordu.

ü       Bugünlerde havasından yanına varılmıyor.

ü       Bu hayırsız evlat için insan kendisini ateşe atar mı?

Mecaz Türleri

                        Benzetme (Teşbih) :

Aralarında benzerlik bulunan iki varlıktan (kavramdan) niteliği zayıf olanın, niteliği üstün, belirgin olana benzetilmesidir.

Benzetme, Sözü daha etkili ve gözle görünür kılmak amacıyla kullanılan bir mecaz türüdür. Benzetmenin dört öğesi vardır :

1- Benzeyen                 (niteliği zayıf olan)

2- Benzetilen                (niteliği, üstün, belirgin olan)

3- Benzetme yönü         (benzerlik ilgisi gösteren)

4- Benzetme edatı         (gibi, kadar, sanki, misali)

Örnek :

Kızın       deniz            gibi        masmavi      gözleri     vardı.

            Benzetilen  Benzetme   Benzetme  Benzeyen 

                                 Edatı            Yönü

Benzetmeyle İlgili Uyarılar :

Benzetmenin oluşabilmesi için benzeyen ve kendisine benzetilenin kullanılması şarttır.

Bunlar, benzetmenin temel öğeleridir.

Dört öğesinin dördünün de kullanıldığı benzetmelere ayrıntılı benzetme,

benzetme edatının olmadığı benzetmelere kısaltılmış benzetme,

yalnızca temel öğelerin kullanıldığı benzetmelere teşbih-i beliğ denir.

Örnek :

   Sular    öyle      temiz   ki annemin yüzü      gibi.              (Ayrıntılı Benzetme)

Benzeyen        Benzetme      Benzetilen     Benzetme

                           Yönü                                     Edatı  

   Adam     cesurlukta    aslandı.                                           (Pekiştirilmiş Benzetme)

Benzeyen  Benzetme  Benzetilen

                    Yönü

Bin Atlı o gün      dev            gibi       bir    orduyu    yendik.  (Kısaltılmış benzetme)

                     Benzetilen  Benzetme       Benzeyen

                                          Edatı

Gider oldum   kömür       gözlüm     elveda.                            (Teşbih-i beliğ)

                   Benzetilen  Benzeyen

-----------------------------------------------
Eğretileme (İstiare) :

İstiare : Arapça bir sözcük olup "bir şeyi iğreti, ödünç alma" anlamındadır. Ya benzeyenle ya da benzetilenle yapılan benzetmedir. Örnek :

ü       Aslan gibi güçlü bir adamdı.                        (benzetme)

ü       Soruyu doğru yanıtlayınca "Aslan be!" dedi. (eğretileme)

Eğretileme üç çeşittir.

Açık Eğretileme : Yalnızca kendisine benzetilenin kullanılmasıyla yapılan eğretilemedir. Örnek :

ü       Havada bir dost eli okşuyor tenimizi. Benzeyen:Rüzgar(yok) Benzetilen:Bir dost eli

ü       Kurban olam kurban olam

      Beşikte yatan kuzuya                 Benzeyen  : Bebek, çocuk (yok)  Benzetilen : Kuzu

Kapalı Eğretileme : Yalnızca benzeyen ile yapılan, benzetilenin de bir özelliğinin belirtildiği (genel olarak benzetme yönü) eğretilemedir. Örnek :

ü       Oğlu büyüyünce yuvadan uçup gitti.

   Benzeyen  : Oğul    Benzetilen :  Kuş  (yok)    Benzetme yönü : Uçup gitmek

ü       Ay zeytin ağaçlarının arasından yere damlıyordu.

   Benzeyen  : ay     Benzetilen : su (yok)     Benzetme yönü : yere damlaması

Yaygın (Temsili) Eğretileme : Benzetmenin temel öğeleriyle birlikte, birden çok benzetme yönünün bulunduğu eğretilemedir. Yaygın eğretilemede bir "gizleme" vardır. Açıkça söylenmeyen ya da söylenmek istenmeyen sözler, benzetme yoluyla ve sözlük anlamına gizlenerek söylenir, şairler bunu çoğu kez güzel ve etkili bir anlatım için kullanırlar. Örnek :

Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan

Eğretileme Yolları

İnsana özgü kavramların, doğaya (dış dünyadaki varlıklara) aktarılmasıyla;

Örnek :

   İnsan                       Derinden derine  ırmaklar   ağlar.                    Kapalı Eğretileme

Benzetilen                                            Benzeyen

Doğaya özgü kavramların insana aktarılmasıyla;

Örnek :

Askerin ölümü            Bir hilal uğruna ya Rab ne   güneşler batıyor.    Açık Eğretileme 

   Benzeyen                                                                 Benzetilen

Doğadaki bir varlığa ait özelliğin, bir başka varlığa aktarılmasıyla;

Örnek :

  Bulut                         Yüce dağ başında bir top   pamuk     var.         Kapalı Eğretileme

Benzeyen                                                            Benzetilen

Bir duyuya ait bir kavramın bir başka duyuya aktarılmasıyla;

Örnek :

                                    Sıcak bakışlarıyla ısıtırdı içimizi.                      Kapalı Eğretileme

Ad Aktarması : (Mürsel Mecaz)

Bir sözü benzetme amacı gütmeden bir başka söz yerine kullanmaktır.

Sözcüklerin yeni anlamlar yüklenmesinde bir etken de ad aktarmasıdır. Örnek :

ü       "Sinema" için "beyaz perde"

ü       "seçime katılmak" yerine "sandık başına gitmek"

Ad aktarması şu ilişkiler çerçevesinde kurulabilir :

ü       Sanatçı verilir, yapıtı anlatılır. Örnek :

      Yaşar Kemal'i lise yıllarımda okudum. (Yaşar Kemal'in romanlarını)

ü       İçteki varlık verilir, dışındaki anlatılır ya da dıştaki varlık verilir içindeki anlatılır. Örnek :    Haberi duyunca bütün ev ayağa kalktı.          (Evin içindeki insanlar)

                      Ayağını çıkarmadan içeri girme.               (Ayakkabını)

ü       Parça verilir, bütün anlatılır ya da bütün verilir, parça anlatılır. Örnek :

        Bu acılı haberi ona hangi dil söyleyebilir?    (İnsan)

                     Gemi Mersin'e yanaştı.                            (Mersin Limanı)

ü       Bir yer adı verilir, o yerde yaşayan insanlar anlatılır. Örnek :

                     Bütün köy meydanda toplandı.                 (köy halkı)

                    Erzurum, Mustafa Kemal'e kucak açtı.       (Erzurum Halkı)

ü       Bir yön adı verilir, o yöndeki bölgeler ya da ülkeler anlatılmak istenir. Örnek :

                     Batı bu duruma müdahale etmedi.                        (Batı ülkeleri)

ü       Bir eşya adı verilir, onu kullananlar anlatılmak istenir. Örnek :

                      Koştu, yokuş aşağı bir şapka.                 (İnsan)

ü       Soyut bir ad verilip, somut bir varlık anlatılır. Örnek :

                      Bu sonucu Türk gençliğine armağan ediyorum.     (Genç insanlar)

                      Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı.               (insanlar)

ü       Sonuç verilir, bunun nedeni kastedilir. Örnek :

      Gökten sicim gibi bereket yağıyor. (bereket, sonuçtur, nedeni yağmur anlatılmıştır)

Kinaye (Dolaylı Söz Söyleme) : Sözcüklerin çok anlamlı olarak kullanılmasında kinayenin de büyük bir önemi vardır. Kinaye bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamını düşündürecek bir biçimde kullanılmasıdır. Kinayede gerçek anlam verilir, mecaz anlam kastedilir. Örnek :

ü       Bu çocuğun elinden tutsan ne kaybedersin?

ü       Bulmadım dünyada gönüle mekan

      Nerde gül bitse etrafı diken

ü       Şu karşıma göğüs geren

      Taş bağırlı dağlar mısın?

Tariz (Taşlama) : Bir kimseyi iğnelemek, onunla alay etmek amacıyla bir sözü gerçek anlamının tam karşıtı bir anlamda kullanmaktır. Örnek :

ü       Randevuna sadıkmışsın, beklemekten kök saldık.

ü       O kadar çok konuştu ki söylediklerinden hiçbir şey anlamadık.

ü       Biraz daha hızlı yürürsen karıncalar bile bizi geçecek.

Teşhis - İntak (Kişileştirme - Konuşturma) :

İnsana özgü nitelikleri insan dışındaki varlıklara aktarmaya kişileştirme denirken, bu varlıkların insan gibi konuşturulmasına da konuşturma denir. Örnek :

ü       Güneş ışığında yağmurunu döken bulutlar sanki gülüyordu. (Teşhis)

ü       Ufukta günün boynu büküldü.                                              (Teşhis)

ü       Dal, bir gün dedi ki tomurcuğuna :

      Tenimde bir yara işler gibisin.                                              (İntak)

Abartma (Mübalağa) :

Bir durumu olduğundan çok ya da az göstermektir. Örnek :

ü       Bütün gün çalışmaktan iğne ipliğe döndü.

ü       Alem sele gitti gözüm yaşından

ü       Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?

      Gömelim gel seni tarihe desem sığmazsın.

Sözcüklerin Terim Anlamı : Bilim, Sanat, Meslek ve bir spor dalıyla ilgili kesin anlamı olan özel bir kavramı gösteren gerçek anlamlı sözcüklere terim denir. Örnek :

ü       Bu sınıfa yirmi sıra yerleştirelim

             Toplumsal sınıflar arasındaki çelişkileri inceliyor.

ü       Bu çiçeğin kökü tamamen kurumuş.

      Sözcük köklerini ve gövdelerini tanıyalım.

İkilemeler : Anlamı ve anlatımı güçlendirip pekiştirmek amacıyla aynı ya da sesleri  birbirine benzeyen sözcüklerin art arda yinelenmesiyle oluşan söz gruplarına ikileme denir.

İkilemelerin anlamsal özellikleri şöyle sıralanabilir:

ü       Anlamı güçlendirip pekiştirmek, anlamı abartmak. Örnek :

Güzel mi güzel kız

Demet demet çiçek

Çuval çuval fındık

Çıtır çıtır simit

Ağlaya sızlaya bir hal olmak

Güle güle ölmek

Varını yoğunu ortaya çıkartmak

ü       "Şöyle böyle, yaklaşık olma" anlamı vermek. Örnek :

İyi kötü (bilmek)

Aşağı yukarı (anlamak)

Hemen hemen (bitirmek)

İkilemelerin Kuruluş (Yapılış) Özellikleri :

ü       Aynı sözcüğün tekrarıyla oluşan ikilemeler. Örnek :

İri iri  -  Koca koca  -  Yavaş yavaş  -  Uslu uslu

ü       Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarıyla oluşanlar. Örnek :

Börek çörek  -  Derli toplu  -  Sorgu sual  -  Doğru dürüst  -  Sağ salim

ü       Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerin bir araya gelmesinden oluşanlar. Örnek :

Çalı çırpı  -  Konu komşu  -  Yırtık pırtık  -  Eğri büğrü

ü       Her ikisi de anlamsız sözcüklerin yan yana gelmesiyle oluşanlar. Örnek :

Ivır zıvır  -  Abur cubur  -  Eciş bücüş  -  Dangıl dungul

ü       Karşıt anlamlı sözcüklerden oluşanlar. Örnek :

İyi kötü  -  Er geç  -  Düşe kalka  -  İleri geri

ü       Yansıma sözcüklerin tekrarlanmasıyla oluşanlar. Örnek :

Vızır vızır  -  Şırıl şırıl  -  Tıkır tıkır  -  Horul horul

UYARI

İkilemeler daima ayrı yazılır ve ikilemelerin arasına virgül işareti KONULMAZ.

Deyim Anlamı :

Belli bir durumu, belli bir kavramı göstermek için kullanılan öz anlamından az çok ayrı bir anlam taşıyan, kalıplaşmış, halkın ortak dil ürünü olan sözlere deyim denir. Örnek :

ü       İçine ateş düşmek

ü       Pabucu dama atılmak

ü       Yüreği ağzına gelmek

ü       İki gözü iki çeşme

Deyimlerin Özellikleri

ü       Deyimler, kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez ve bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez. Örnek :

Sözgelimi "Ayıkla pirincin taşını" yerine "Seç pirincin taşını" denmez ya da "Pirincin taşını ayıkla" gibi deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez.

ü       Deyimler, değişik kip ve kişi ekleriyle çekime girebilirler. Örnek :

   Kendini naza çek(mek)

   Kendini naza çek(iyor)

   Kendimi naza çek(tim)

   Kendilerini naza çek(erler)

ü       Deyimi oluşturan sözcüklerin arasına başka söz grupları girebilir. Bu tip kullanımlarda deyim gözden kaçırılmamalıdır. Örnek :

                           Gözü vitrinde duran kırmızı elbiseye takıldı.

ü       Deyimler genel kural bildirmez, yol gösterip öğüt vermez. Yalnızca bir durumu en kısa yoldan ve en etkili bir biçimde anlatmaya yarar. Deyim, bu yönüyle atasözünden ayrılır. Örnek :

İşleyen demir ışıldar.

Akacak kan damarda durmaz      Atasözüdür, kural bildirir.

Mum dibine ışık vermez.

Armut piş, ağzıma düş.

Ne kokar, ne bulaşır.                   Deyimdir, kural bildirmez.

Atı alan Üsküdar'ı geçti.

Deyimler Anlamları ve Kuruluşları (Biçimleri) yönünden iki gurupta incelenir.

Anlamlarına Göre Deyimler

ü       Gerçek Anlamlı Deyimler

Bazı deyimlerde  sözcükler gerçek anlamlıdır. Deyimin iletmek istediği durumu, deyimi oluşturan sözcüklerin anlamlarıyla düşünürüz. Bu tür deyimlerde anlatım güzelliği düşünülmez. Bunlar, Bir kavramı belirtir. Örnek :

Alan razı satan razı  -  Ne var ne yok?  -  Olur şey değil!  -  Nerde akşam orda sabah.

İsmi var cismi yok  -  Yükte hafif pahada ağır.

ü       Mecaz Anlamlı Deyimler

Deyimlerde genel olarak deyimi oluşturan sözcüklerin çoğu ya da tümü gerçek anlamından uzaklaşarak tamamen farklı bir durumu ya da kavramı anlatmak üzere kullanılır. Dilimizde deyimler genel olarak mecaz anlam taşır.

Mecaz anlamlı deyimler iki şekilde karşımıza çıkabilir.

1. İliştirme Anlamlı Deyimler: Deyimi oluşturan sözcüklerden bir ya da ikisiyle, deyimin ilettiği durum arasında dolaylı bir bağlantı vardır. Böyle deyimlere "iliştirme anlamlı" deyimler denir.  Örnek :

Diline dolamak              (sürekli aynı şeyi söylemekle, dil arasında bir bağlantı var.)

Kulak misafiri olmak                  (dinlemek)

Göz gezdirmek                         (bakmak)

Ayaklarına kara sular inmek       (yürümekten yorulmak)

2. Yummaca Anlamlı Deyimler: Deyimi oluşturan sözcüklerin anlamları ile deyimin iletmek istediği durum arasında hiçbir anlam bağlantısı olmayabilir. Bu tip deyimlere "yummaca anlamlı" deyim denir. Örnek :

Baş göz etmek                         (evlendirmek)

Burnu sürtülmek                       (taşkın davranışların cezasını çekip ılımlı olmak)

Can damarına basmak               (bir şeyin en önemli noktası üzerinde durmak)

Burnunun direği sızlamak           (çok üzülüp acımak)

Çamur atmak                            (Bir kimseyi lekelemeye çalışmak)

Yaş tahtaya basmak                 (tedbirsizlik edip sonu tehlikeli işe girişmek)

Yapılarına (Biçimlenişlerine Göre) Deyimler

Deyimler kalıplaşmıştır. Belli bir söyleyiş biçimi kazanmışlardır. Bir deyimin söylenişi her yerde  aynıdır. Hem biçimce hem anlamca son söyleyiş biçimini almışlardır.

ü       Kimi deyimler yargı (cümle) biçiminde ya da ikili yargılı olarak kurulmuştur. Örnek :

Atı alan Üsküdar'ı geçti.

Hamama gider kurnaya, düğüne gider zurnaya aşık olur.

Hem suçlu hem güçlü

Geçti Bor'un pazarı, sür eşeğini Niğde'ye

ü       Kimi deyimler öykücük ya da konuşma biçimindedir. Örnek :

Deveye, "Boynun eğri" demişler, "Nerem doğru ki!" demiş.

Tencere dibin kara

Seninki benden kara

ü       Deyimler genel olarak mastar biçimindedir. Örnek :

Gönül koymak  -  İçi burkulmak  -  Kapı dışarı etmek  -  Muradına ermek  -  Ödü patlamak

Öküzün altında buzağı aramak

ü       Bazı deyimler, sözcük öbeği (tamlama) biçiminde kalıplaşmıştır. Örnek :

Kara çalı  -  Püsküllü bela  -  Para canlısı  -  Para babası  -  Elinin körü  -  Ömür törpüsü

ü       Deyimler, genel olarak birden çok sözcüğün kalıplaşmasından oluşur. Ancak tek sözcükten oluşan deyimler de vardır. Örnek :

Akşamcı  -  gedikli  -  kılkuyruk  -  kaşarlanmış

ü       Kimi deyimler ise ikileme biçiminde kurulurlar. Örnek :

Abur cubur  -  Açık saçık  -  Ağır aksak  -  Ak pak  -  Apar topar  -  Az çok  -  Bata çıka

Atasözleri : Uzun deneyimler ve gözlemler sonucu oluşmuş, yol gösterici, genel kural biçiminde kalıplaşan, toplumca benimsenen ve anonim bir nitelik taşıyan özlü sözlerdir.

Atasözlerinin Biçim Özellikleri :

ü       Deyimler gibi atasözleri de kalıplaşmıştır. Sözcüklerin yerleri değiştirilmez ve bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez. Örnek :

Ak akçe kara gün içindir.  -  Kız beşikte, çeyiz sandıkta.

ü       Atasözleri kısa ve özlüdür, az sözle geniş bir düşünce ifade edilir. Örnek :

Aç ayı oynamaz.  -  Su yatağını bulur.  -  Baş kes, yaş kesme.  -  Boğaz kırk boğumdur.

Çivi çiviyi söker.

ü       Atasözleri genel olarak bir yargı (cümle) biçiminde kurulmuştur. Örnek :

İt ürür kervan yürür.  -  İyilik eden, iyilik bulur.  -  Ölmüş eşek kurttan korkmaz.

Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış.  -  Kavgada yumruk sayılmaz.

ü       Atasözleri genel olarak geniş zaman kipinin üçüncü tekil kişisiyle ya da emir kipinin ikinci tekil kişisiyle çekimlenmiştir. Örnek :

Önce düşün, sonra söyle.                      (II. tekil kişi emir kipi)

Pilav yiyen kaşığını yanında taşır.           (Geniş zaman kipi, III. tekil kişi)

ü       Atasözlerinde genel olarak uyaklı ve uyumlu sesler ve sözcükler vardır. Örnek :

Pekmezi küpten, kadını kökten al.  -  Sabreden derviş, muradına ermiş.

Sen dede ben dede, bu atı kim tımar ede?

Atasözlerinin Anlam Özellikleri

ü       Atasözlerinin bir bölümü gerçek anlamlıdır. Yani atasözünün iletmek istediği düşünceyi onu oluşturan sözcüklerin  anlamları düşündürür. Örnek :

Çok yaşayan bilmez, çok gezen bilir.  -  Allah bilir ama kul da sezer.

Al malın iyisini çekme tasasını. - Bugünün işini yarına bırakma. -  At, yiğidin yoldaşıdır.

ü       Atasözlerinin bir bölümü mecaz anlamlıdır. Yani atasözlerinin iletmek istediği anlam, sözcüklerin gerçek anlamlarından tamamen bağımsızdır. Örnek :

Mum, dibine ışık vermez.  -  Altın, eli bıçak kesmez.  - Kaynayan kazan kapak tutmaz.

Göç dönüşü topal eşek öne geçer.  -  Etle tırnak arasına girilmez. 

Eşeği dama çıkartan yine kendi indirir.

ü       Bazı atasözleri ilettiği yargı yönünden karşıtlık ya da çelişki gösterir. Örnek :

İyilik eden iyilik bulur.

                                                                                                     karşıtlık

İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı.

        

İyi insan lafının üstüne gelir.

                                                              çelişki

İti an çomağı hazırla.

ü       Atasözlerinde ahenk ve söz sanatları da vardır. Örnek :

Alet işler, el övünür.                              (mürsel-mecaz)

Güvenme varlığa, düşersin darlığa           (tezat-karşıtlık)

  Elin ağzı torba değil ki büzesin.              (benzetme)

El eli yıkar, iki elde yüzü yıkar.              (tekrir)

Dökme suyla değirmen dönmez.            (kinaye)