💻 2. BÖLÜM: İŞLETİM SİSTEMLERİ VE DOSYA YÖNETİMİ

Bilgisayar Eğitim Serisi – Bölüm 2

🎯 Giriş

Bilgisayarın temel donanımını ve çalışma mantığını öğrendikten sonra, artık sıra geldi onun nasıl yönetildiğini anlamaya.
Bir bilgisayarı çalıştıran en önemli unsur, işletim sistemi (Operating System – OS) adını verdiğimiz yazılımdır.
İşletim sistemi, kullanıcı ile donanım arasında bir köprü görevi görür ve tüm programların çalışması için gerekli ortamı sağlar.

Aynı zamanda, bilgisayarda saklanan verilerin dosyalar hâlinde düzenlenmesi, klasörler aracılığıyla sınıflandırılması da işletim sistemi tarafından yapılır.
Bu bölümde işletim sistemlerinin türlerini, görevlerini, dosya yönetimi mantığını, disk yapısını ve Windows’un dosya sistemini en kapsamlı şekilde ele alacağız.

⚙️ 1. İşletim Sistemi Nedir?

İşletim sistemi (OS), bilgisayarın donanım kaynaklarını yöneten ve kullanıcıya bir arayüz sunan yazılımdır.
Klavye, fare, ekran, depolama birimleri ve bellek gibi donanımların birbiriyle uyum içinde çalışmasını sağlar.

Bir işletim sistemi olmadan, bilgisayar açılır ama ne bir dosya görüntüleyebilir, ne bir yazılım çalıştırabiliriz.

💡 İşletim Sisteminin Temel Görevleri

1. Kaynak Yönetimi:
   İşlemci, bellek, depolama ve giriş-çıkış aygıtlarını dengeli şekilde kullanır.

2. Dosya Yönetimi:
   Bilgileri dosyalar hâlinde saklar, okur ve düzenler.

3. Kullanıcı Arayüzü Sağlamak:
   Masaüstü, simgeler, görev çubuğu gibi görsel bileşenleri yönetir.

4. Güvenlik ve Yetkilendirme:
   Kullanıcı hesapları, parola koruması ve erişim izinlerini denetler.

5. Uygulama Çalıştırma Ortamı:
   Yazılımların CPU, RAM ve disk ile etkileşim kurmasına izin verir.

🖥️ 2. İşletim Sistemi Türleri

🪟 A. Windows

Microsoft tarafından geliştirilen en popüler işletim sistemidir.
Kullanıcı dostu arayüzü, geniş yazılım desteği ve oyun performansı ile bilinir.
Sürümleri:

• Windows XP

• Windows 7

• Windows 10

• Windows 11

💡 Avantaj: Kolay kullanım, güçlü donanım uyumu
💡 Dezavantaj: Lisans maliyeti, zaman zaman güvenlik açıkları

🐧 B. Linux

Açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir.
Ubuntu, Fedora, Debian, Mint gibi birçok dağıtımı vardır.
Geliştiriciler, siber güvenlik uzmanları ve sunucu yöneticileri tarafından tercih edilir.

💡 Avantaj: Ücretsiz, güvenli, özelleştirilebilir
💡 Dezavantaj: Yeni kullanıcılar için alışma süresi gerekebilir

🍎 C. macOS

Apple tarafından geliştirilen, sadece Apple bilgisayarlarda (MacBook, iMac) çalışan sistemdir.
Performansı, stabilitesi ve profesyonel uygulamalarıyla bilinir.

💡 Avantaj: Yüksek güvenlik, profesyonel tasarım ve video uygulamalarıyla uyumlu
💡 Dezavantaj: Sadece Apple donanımlarında kullanılabilir

📱 D. Mobil İşletim Sistemleri

• Android (Google)

• iOS (Apple)
  Bu sistemler, akıllı telefon ve tabletlerde çalışır.
  Bilgisayar işletim sistemleriyle benzer şekilde dosya ve uygulama yönetimi yapar, ancak dokunmatik kullanım için optimize edilmiştir.

🧠 3. İşletim Sisteminin Yapısı

Bir işletim sistemi, birbirini tamamlayan katmanlardan oluşur:

Katman	Görev
Çekirdek (Kernel)	Donanım ile yazılım arasındaki iletişimi sağlar.
Sürücüler (Drivers)	Her donanım parçasının doğru çalışmasını sağlar.
Kabuk (Shell)	Kullanıcının komutlarını çekirdeğe iletir.
Kullanıcı Arayüzü (GUI)	Görsel etkileşim sağlar (masaüstü, simgeler, pencereler).

💡 Bilgi: “Kernel” bir işletim sisteminin kalbidir. Eğer Kernel çökerse sistem mavi ekran verir veya donabilir.

💾 4. Dosya Yönetimi Nedir?

Dosya yönetimi, bilgisayardaki verilerin düzenli bir şekilde saklanmasını ve erişilmesini sağlayan sistemdir.
Her dosya bir isim, uzantı ve konum bilgisiyle tanımlanır.

Örnek:

C:\Kullanıcılar\Zeki\Belgeler\EgitimNotu.docx

Burada:

• C: sürücüyü,

• Belgeler: klasörü,

• EgitimNotu.docx: dosya adını ve türünü gösterir.

📂 5. Dosya Türleri ve Uzantılar

Tür	Uzantı	Açıklama
Metin Dosyası	.txt, .docx, .pdf	Yazılı bilgiler içerir.
Görsel Dosyası	.jpg, .png, .gif	Resim veya fotoğraf içerir.
Ses Dosyası	.mp3, .wav	Müzik ve ses kayıtları.
Video Dosyası	.mp4, .avi	Görüntü ve film dosyaları.
Sıkıştırılmış Dosya	.zip, .rar	Birden fazla dosyanın sıkıştırılmış hali.
Sistem Dosyası	.dll, .sys	Windows’un çalışması için gerekli dosyalar.

💡 İpucu: Dosya uzantısı görünmüyorsa, Görünüm > Dosya uzantılarını göster seçeneğini aktif et.

🗂️ 6. Klasör ve Dizin Yapısı

Bilgisayardaki dosyalar ağaç yapısı şeklinde düzenlenir.
Her klasörün içinde alt klasörler ve dosyalar bulunur.

Örneğin:

C:\
 ├── Belgelerim
 │   ├── Projeler
 │   └── Notlar
 └── Müzikler

Bu yapı sayesinde kullanıcı, dosyalar arasında kolayca gezinir ve düzen kurabilir.

🧰 7. Windows Dosya Sistemi Türleri

FAT32:

• Eski sistemlerde yaygındır.

• Maksimum 4 GB dosya boyutu sınırı vardır.

NTFS:

• Modern Windows sürümlerinde kullanılır.

• Güvenlik izinleri, dosya sıkıştırma ve büyük disk desteği vardır.

• TRIM desteği sayesinde SSD performansı artar.

exFAT:

• USB bellek ve harici diskler için uygundur.

• Hem Windows hem macOS tarafından tanınır.

💡 Tavsiye: SSD ve dahili disklerde NTFS, taşınabilir belleklerde exFAT kullanmak en doğru seçimdir.

🔐 8. Kullanıcı Hesapları ve Erişim İzinleri

Windows’ta her kullanıcıya özel hesap açılır.
Bu hesaplar:

• Yönetici (Administrator): Tüm dosyalara ve ayarlara erişebilir.

• Standart Kullanıcı: Sınırlı yetkilere sahiptir.

Dosya ve klasör izinleri “okuma”, “yazma”, “değiştirme” olarak ayarlanabilir.
Bu sayede gizlilik ve güvenlik sağlanır.

🧹 9. Dosya Yönetiminde Temizlik ve Düzen

Zamanla gereksiz dosyalar bilgisayarı yavaşlatır.
Yapılması gerekenler:

1. Geri Dönüşüm Kutusu’nu düzenli boşalt.

2. “Disk Temizleme” aracını kullan.

3. Büyük boyutlu veya tekrarlanan dosyaları sil.

4. Dosyaları türlerine göre (resim, belge, video) klasörlere ayır.

5. Masaüstünü boş tut — hız artar.

💡 İpucu: “%temp%” klasöründeki geçici dosyaları temizlemek performansı artırır.

🪄 10. Komut Satırı ile Dosya Yönetimi

Gelişmiş kullanıcılar, Komut İstemi (CMD) veya PowerShell ile dosya işlemlerini yapabilir:

Komut	Açıklama
dir	Bulunduğun klasördeki dosyaları listeler.
cd	Klasör değiştirir.
copy	Dosya kopyalar.
del	Dosya siler.
mkdir	Yeni klasör oluşturur.
move	Dosyayı taşır.

💡 Örnek:

mkdir YeniKlasor
copy belge.txt YeniKlasor\

Bu komutlar, otomasyon ve sistem yönetiminde büyük kolaylık sağlar.

💻 11. İşletim Sisteminde Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Çözümleri

Sorun	Olası Neden	Çözüm
Bilgisayar yavaş açılıyor	Fazla başlangıç programı	Görev Yöneticisi > Başlangıç sekmesi
Dosya açılamıyor	Uzantı hatası veya bozuk dosya	Farklı programla açmayı dene
Disk dolu	Gereksiz dosyalar veya eski yedekler	Disk Temizleme kullan
Erişim reddedildi	Yetki sorunu	Yönetici olarak çalıştır

🔄 12. Yedekleme (Backup) ve Veri Güvenliği

Dosyalar her an silinebilir veya disk bozulabilir.
Bu yüzden yedekleme alışkanlığı çok önemlidir.

Yedekleme yöntemleri:

• Harici disk (manuel yedekleme)

• Bulut depolama (Google Drive, OneDrive)

• Sistem imajı oluşturma (Windows Yedekleme Aracı)

💡 Tavsiye: Önemli dosyaların en az iki kopyasını farklı ortamlarda sakla.

🧭 13. İşletim Sistemlerinin Geleceği

Günümüzde işletim sistemleri, yapay zekâ destekli hale gelmeye başladı.

• Windows Copilot, kullanıcı komutlarını analiz edip görevleri otomatikleştiriyor.

• Linux sistemleri bulut temelli çalışmaya yöneliyor.

• Mobil işletim sistemleri, masaüstü performansına yaklaşıyor.

Gelecekte işletim sistemleri yalnızca cihazı değil, tüm ekosistemi (ev, araç, telefon, bulut) yönetecek.

📚 Sonuç

Bu bölümde, bilgisayarın çalışmasını yöneten işletim sistemlerini, dosya yapısını ve veri yönetimini detaylı şekilde öğrendik.
Artık bilgisayarımızın sadece “ekran” ve “ikonlardan” ibaret olmadığını, arkasında güçlü bir sistemin çalıştığını biliyoruz.

Bir sonraki bölümde (3. Bölüm: Donanım Tanıma ve Bakım Teknikleri) bilgisayar bileşenlerinin bakımını, performans ayarlarını ve uzun ömürlü kullanım sırlarını öğreneceğiz.