bilgievlerim: Terim Anlam
Logo Design by bilgievlerim.blogspot.com
TÜRKİYE CANIM FEDA TÜRKİYE CANIM FEDA

Çevirci -Translate - Перевести


Terim Anlam etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Terim Anlam etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

27 Ekim 2018 Cumartesi

Sözcükte Anlam


Sözcükte Anlam

Türkçe testindeki soruların yarıdan fazlası anlam bil­gisiyle ilgilidir. ÖSYM’nin amacı bu sorularla, öğrencinin Türkçeyi kavrama gücünü ölçmektir. Nitekim okuduğunu anlamayan, anladığını kendi sözcükleriyle ifade edeme­yen bir kişinin yönetici, doktor, mühendis, avukat olduğu­nu düşünün; vay halimize! Türkçesi zayıf olduğu hâlde fen ve matematik netleri iyi olduğu için hasbelkader tıp fakültesini kazanıp doktor olmuş birini düşünün. Bu dok­torun başına gelebilecek bir olayı canlandıralım:
Doktorumuz bir hastayı muayene eder, doğru bir teş­his koyar, hastaya: "Bu ilaçtan günaşırı üç tane alacaksı­nız.” der. On gün sonra hastanın karısı iki gözü iki çeşme gelir ve doktoru katillikle suçlar. Neden mi? Doktor “gü­naşırı" sözünü "her gün” anlamıyla kullanmaktadır; oysa hasta bu sözün “iki günde bir” anlamına geldiğini bildiği İçin İki günde bir içmiştir. Teşhis doğrudur fakat tedavi eksik olduğu için hasta ölmüştür. 
Unutmayın! Kitap okumuyorsanız, bilmediğiniz söz­ler için sözlük karıştırmıyorsanız, yurttaki ve dünya­daki gelişmelere kafa yormuyorsanız, kısacası söz­cük dağarcığınızı geliştirmek için çaba sarf etmiyor­sanız ne Türkiye’nin en iyi Türkçe öğretmeni ne de en iyi Türkçe kitabı size yardımcı olabilir.
SözcükKavram
(Sözcük + Sözcük) CümleYargı
(Cümle + Cümle) ParagrafDüşünce veya duygu zinciri
Yukarıdaki şemada görüldüğü gibi sözcükler kav­ramları ifade etmek için kullandığımız bir dil birimidir, öy­leyse kavram nedir?
Kavram: Duyguların, düşüncelerin, nesnelerin, ey­lemlerin zihnimizdeki genel tasarımıdır. Bazı kavramlar herkes için aynı tasarımı çağrıştırırken bazdan çok farklı tasarımlar çağrıştırabilir. Bu ayrıma göre kavramları so­mut ve soyut olmak üzere ikiye ayırabiliriz:
Somut kavramlar: Herkes için aynı tasarımı ifade eden kavramlardır: elma, kitap, gülmek, konuşmak...
Soyut kavramlar: Tasarımları herkes için aynı olma­yan, farklı tasarımları çağrıştıran kavramlardır: aşk, nefret, üzüntü, mutluluk...
Anlam: Sözcüklerin zihnimizde oluşturduğu izlenim­lerdir. Sözcükleri birer bilgisayar komutu gibi düşünebili­riz. O komutları algılayan beynimizin ekranında değişik görüntüler ortaya çıkar; somut kavramların görüntüleri herkes için aynıyken, soyut kavramların görüntüleri fark­lıdır. örneğin "portakal” sözcüğünün görüntüsü herkes için aynıdır: “Turuncu renkli, yuvarlak,ekşimsi,sulu bir meyve.” "Mutluluk” sözcüğünün milyonlarca görüntüsü olabilir: "sevgiliyle buluşma”, "sınav kazanma”, "aileye kavuşma”, "tuttuğunuz takımın şampiyon olması” gibi. İşte bu nedenle bir şairimiz "Sen mutluluğun resmini ya­pabilir misin Abidin?” demiştir.
Dilin, sözcüklerin nasıl ortaya çıktığı hakkında değişik görüşler varsa da bunların hiçbiri ispatlanmamıştır. Bunu bilebilmenin tek yolu zaman makinesine binip o günlere gitmektir. Ama şu bir gerçek ki sözcüklerin serüveniyle insanlığın serüveni paraleldir.
İnsanın dil bilincine ulaştığı anlarda önce kendisine ve yakın çevresine ait kavramları isimlendirdiğini biliyo­ruz. Uygarlık geliştikçe yeni nesnelerin, insan daha fazla düşününce yeni duyguların, düşüncelerin isimlendirilme­si gerekti. Sözcüklerin ortaya çıkışı böyle oldu. Hiç dü­şündünüz mü; vücudumuzun en üşt bölümüne niçin "baş” denmiştir de “kol” denmemiştir? Bunu bilemeyiz; ama toplu iğnenin tepesine, çetenin reisine, bir soğana, dağın en yüksek noktasına niçin baş dendiğini açıklaya­biliriz. İşte bizi ilgilendiren açıklayabildiğimiz bölümdür. Ben buna “sözcüklerin serüveni” diyorum. Sözcükler bu serüvenlerinde değişik yerlerde konaklamıştır. Bu serü­venin biri çıkış noktası olmak üzere dört aşaması vardır:
  1. Temel Anlam
  2. Yan Anlam
  3. Terimsel Anlam
  4. Mecaz Anlam
Bunlardan ilk üçüne gerçek anlam mecaz anlama ise misafir anlam adını verebiliriz.
1. Temel Anlam: Sözcüğün zihnimizde oluşturduğu ilk fotoğraftır.
  • Sözcüğün ilk anlamıdır.
  • En çok kullanılan anlamıdır.
  • Sözcüklerde ilk sırada gösterilebilir.
2. Yan Anlam: Sözcüğün, temel anlama bağlı kala­rak kazandığı yeni anlamlara denir. Genellikle yakınlaştırma anlamında kullanılır.
Yakınlaştırma: Adı olmayan bir varlığa kendisine benzeyen başka bir varlığın adının verilmesidir. Yakınlaştırma iki şekilde yapılabilir. Birincisi organ isimlerinin başka varlıkların, kavramların isimlendirilmesi için kullanılmasıyla, ikinci ise doğadaki varlıkların, insanlara ait bölümlerin isimlendirilmesin kullanılmasıyla yapılır.
Nesne isimlerinin yanı sıra eylemlerin de yan anlamları olabilir. Eylemlerin anlam aşamalarını bulurken eylemin gerçekleşme biçimini gözümüzde canlandırmalıyız. Zihnimizdeki ilk çağrışımın temel anlam olduğunu unutmamalıyız.
3. Terim Anlam: Bir bilim, sanat ya da spor dalında özel kavramları karşılayan sözcüklerdir.

23 Ekim 2018 Salı

Sözcükte Anlam Özellikleri




Kelimeler, anlam özelliklerine göre gerçek anlam, yan anlam, mecaz anlam ve terim anlam olmak üzere dört başlıkta incelenir:


1. Gerçek (Temel) Anlam

Gerçek anlam, bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları da gerçek anlamlarıdır. Bu yüzden gerçek anlama, sözlük anlamı da denir.
Örnek(ler)
» Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım.
“Perde” kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü” gelir. Bu cümlede “perde” sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlam taşımaktadır.
» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.
(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)
» Kör adama kimse yardım etmedi.
(kör: Görme engeli)
» Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

2. Yan Anlam

Bir sözcüğün temel (gerçek) anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir. Sözcük, gerçek anlamından farklıdır; ancak gerçek anlamından tamamen kopmamıştır. Sözcüklerin yan anlam kazanmasında “gerçek anlamıyla görev, şekil (görünüş) benzerliği veya yakıştırması” etkilidir.
Örnek(ler)
» Çok zorlayınca kapının kolu kırıldı.
“Kol” kelimesinin gerçek anlamı en genel ifadeyle “insan uzvu”dur. Gövdemizin iki kenarında bulunur ve hareket ettirebiliriz. “Kapı kolu” da kapı gövdesinin iki kenarında bulunur ve hareket ettirilebilir. Dolayısıyla “kapı kolu” şekil ve işlev olarak insan koluna benzediği için yan anlamkazanmıştır.
» Bu kokuyu, annem de kullanır.
(koku: Güzel kokmak için kullanılan esans)
» Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor.
(kör: Keskinliği yeterli olmayan)
» Bugün boşum, hiç işim yok.
(boş: İşi olmayan, işsiz.)

3. Mecaz Anlam

Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.
Örnek(ler)
» Konsere gidemeyince biletlerimiz yandı.
“Yanmak” fiilini duyduğumuzda aklımıza ilk gelen anlam (yani gerçek anlam) “ateş almak, tutuşmak”tır. Bu cümlede ise “biletlerimiz yandı” sözüyle “biletlerin alev aldığı” anlatılmamaktadır. Burada “yanmak” fiili gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak mecaz anlam kazanmış ve “geçerliliğini yitirmek” anlamında kullanılmıştır.
» Ortalıkta savaş kokusu vardı.
(koku: Belirti, işaret)
» Olaylara karşı kör ve sağırdır.
(kör: Duyarlılığını yitirmiş)
» Boş sözlerle beni oyalamayın.
(boş: Bir işe yaramayan)

4. Terim Anlam

Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.
Bazı bilim, sanat ve meslek dalları ile ilgili terimler:
Örnek(ler)
Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…
Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…
Müzik: Nota, akor, sol anahtarı…
Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…
Resim: Portre, palet, tuval…
Futbol: Taç, faul, gol…
 >  Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.
Örnek(ler)
» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)
» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)
» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)
» Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)
» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)
» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)
» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)
 >  Bir sözcük, birden fazla alanda terim oluşturabilir.
Örnek(ler)
» Oyunun birinci perdesi bitti. (Tiyatro terimi)
» Kaz, perde ayaklı bir hayvandır. (Biyoloji terimi)
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerde yüzmekayak ve ağız sözcüklerinin hangi anlamda kullanıldıklarını yanlarındaki parantezlerin içine yazınız.
  1. Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (……………………………)
  2. Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (……………………………)
  3. Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (……………………………)
  4. Bırak bu ayakları. (……………………………)
  5. Ayağım ağrıyor. (……………………………)
  6. Masanın ayağı kırılmış. (……………………………)
  7. Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. (……………………………)
  8. Çocuğun ağzında bir şey vardı. (……………………………)
  9. Rumeli ağzıyla konuşuyor. (……………………………)
  10. Bıçağın ağzı keskin değildi. (……………………………)
  11. O, kimseye ağız açtırmadı. (……………………………)

  1. Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (Yan anlam)
  2. Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Gerçek anlam)
  3. Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam)
  4. Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam)
  5. Ayağım ağrıyor. (Gerçek anlam)
  6. Masanın ayağı kırılmış. (Yan anlam)
  7. Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. (Terim anlam)
  8. Çocuğun ağzında bir şey vardı. (Gerçek anlam)
  9. Rumeli ağzıyla konuşuyor. (Terim anlam)
  10. Torbanın ağzı kapalı değildi. (Yan anlam)
  11. O, kimseye ağız açtırmadı. (Mecaz anlam)

Benzer Konular (Similar Topics)(Похожие темы)( Sujets similaires) ( Ähnliche Themen) (مواضيع مماثلة)