Farabi Tam Adı, Doğum ve Ölüm Tarihleri
Tam ismi Abu Nasr Muhammad al-Farab kısaca Farabi olarak bilinmektedir. Farabi, 870 yılında Kazakistan’ın Farab bölgesinde dünyaya geldi. 950 yada 951 yılında ise Suriye’nin Şam şehrinde vefat etmiştir. Batı’da Alpharabius ismi ile bilinmektedir. Kökenine dair kesin bilgi yok ama tahminler iki yönde; Türk yada Fars.
Farabi’nin İlgilendiği Bilim Dalları
Farabi, yaşadığı dönemde İslam’ın Altın Çağı’nda yaşamış ünlü bir filozof ve bilim adamıdır. Bunun yanı sıra gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. Aristo’dan sonra ikinci üstad olarak isimlendirilmektedir. Farabi, Aristo’nun temel eserlerinin birçoğunu Arapça’ya yeniden çevirmiş, bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler yazmıştır. Bu yanıyla hem İslam dünyasında antik felsefenin anlaşılmasını sağlamış, hem de Arapça’nın bir felsefe dili haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır.
Farabi’nin Bilimin Gelişmesine Katkıları
Matematik, botanik, tıp, musiki, felsefe ve mantık alanında eserler yazmış büyük İslam alimidir. Farabi, ilimlerin sınıflandırılması ve mantık alanında kendine özgü yöntemler kullandı. İlimleri sırasıyla; dil, mantık, matematik, fizik ve metafizik, medeni ilimler şeklinde beş ana başlık altında sınıflandırdı. Farabinin yaptığı bu sınıflandırma, Aristo ile Kindinin yaptığı sınıflandırmalardan önemli farklılıklar göstermektedir. Fizik alanında da önemli çalışmalar yapan Farabi, sesin fiziki açıklamasını yapan ilk alimdir. Yaptığı deneyler sonucunda titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını tespit etti.
Tıp alanında yaptığı çalışmalarda sağlıklı bir bedene sahip olmak için neler yapılması gerektiğini araştırarak bu doğrultuda tıp ilmi için yedi esası saptadı. Özellikle insan bedenindeki tüm organların tanınması, hastalıkların çeşitlerinin bilinmesi, ilaçlarla ilgili detaylı bilgilere sahip olunması konularına öncelik verdi. Yazdığı eserler ders kitabı olarak uzun süre okutulan Farabi, yalnızca İslam alimlerini değil, kendisinden sonra gelen birçok Batılı bilim adamını da etkiledi.
Farabi’nin Matematik Alanındaki Çalışmaları
Ünlü türk ve islam bilgini farabi, felsefe yanında matematiğe de çok büyük katkılar yapmıştır. Farabi’nin felsefi görüşlerinin analizi için onun biliminin bölümlerini incelemek gerekir. El-Farabi şöyle yazar:
“Bütün bilimlerin başı olarak eşyalara isim veren yani cevher kazandıran dilbiliminin olduğunu iddia ediyorum.
İkinci bilim gramerdir: O belirtilen eşyalara nasıl isim verileceğini konuşma ve sözün nasıl oluşacağını cevher durumunun ve bu sonuçtan çıkan aksanın nasıl ifade edileceğini öğretir.
Üçüncü bilim mantıktır: O mantık figürlerine göre bilinmeyeni bilmemiz ve neyin gerçek neyin yalan olduğunu anlamamız sayesinde onlardan yargı çıkarmak için hikâye cümlelerinin nasıl kullanılacağını öğretir.
Dördüncü bilim şiirdir.”
Sonra El-Farabi öğretim bilimlerini sayar ayı bilimleri (teorik ve pratik) Geometri Seyir bilimi Astroloji Ağırlık bilimi. Farabi ilimleri sınıflandırdı. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve quadrivium (dördüzlü) diye iki kısımda toplanıyordu. Nahiv mantık beyan üçüzlü ilimlere; matematik geometri musiki ve astronomi ise dördüzlü ilimler kısmına dahildi. Farabi ilimleri; fizik matematik aaaafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu metodu Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.
Farabi’nin Astronomi Alanındaki Çalışmaları
Ortaçağ’da gökbilim bilgilerinin İslam bilginlerince geliştirildiği ve bu bilgilerin sonradan Batı’ya aktarıldığı görülür. Gökbilimi geliştiren bu İslam bilginlerinden başında Farabi gelir. Onun fikrine göre sadece astronomi ve matematik gerçek bilgiler verir. Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yaptı. O, titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneyler yaparak tespit etti.Bu keşfiyle musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kaideleri buldu.
Farabi’nin Felsefe Alanındaki Çalışmaları
İslam disiplini içinde yetişmiş büyük Türk düşünürü Farabi, Farab kentinde doğmuştur. İslam felsefisinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Farabi’nin felsefesi özetle şudur: İslam felsefesine zihinciliği getirmekle kalmamış, bu felsefenin ilk kez kapılarını açan da kendisi olmuştur. O, metafiziğe mantık yoluyle ulaşmış, İslam diniyle felsefe arasında sıkı bir ilişki kurmuştur. Farabi, Aristoteles mantığına dayanan usçu bir metafizik oluşturmuştur. Amacı, Aristoteles’i, biraz da Plotinos’un yardımıyla, İslam diniyle uzlaştırmaktı.
Bununla da yetinmemiş, İslam dinini de bilimle uzlaştırmaya çalışmıştır. Farabi, aynı zamanda hekim ve müzikçiydi. Yüzden çok kitap yazmış; Aristoteles, Platon, Zenon, Plotinos gibi Yunan düşünürlerini yorumlamış, bunların görüşlerine kendi görüşlerini katmıştır. İbni Sina ve İbni Rüşd, onun manevi öğrencileridir, ama Farabi’nin ünü onlar kadar yayılamamıştır.
Farabi’nin Gökbilim Alanındaki Çalışmaları
Farabi İslam filozofu. İbni Ebi Üseybia, Şemseddin eş-Şehrezûrî’ye dayananlara göre Fars kimilerince de Farabi’nin El-Türkî nisbesini ilave ederek hareketle Türkî ailenin çocuğu olduğunu iddia eden İbni Halikan’a dayanarak Türk olduğunu söyleyenler de vardır. 14. yüzyıl tarihçilerinden İbn Kesir, Farabi’nin Türk filozof olduğunu belirtmektedir.
Farabi, ilimleri sınıflandırdı. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve quadrivium (dördüzlü) diye iki kısımda toplanıyordu. Nahiv, mantık, beyan üçüzlü ilimlere; matematik, geometri, musiki ve astronomi ise dördüzlü ilimler kısmına dahildi. Farabi ilimleri; fizik, matematik, metafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu metodu, Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.
Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yaptı. O, titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneyler yaparak tespit etti.Bu keşfiyle musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kaideleri buldu. Aynı zamanda tıp alanında çalışmalar yapan Farabi, bu konuda çeşitli ilaçlarla ilgili bir eser yazdı. Farabi insanı tanımlarken alem büyük insandır; insan küçük alemdir. Diyerek bu iki kavramı birleştirmiştir. İnsan ahlakının temeli, ona göre bilgidir; akıl iyiyi kötüden ancak bilgiyle ayırır.
Farabi’nin Eserleri
Farabi sadece bir alanda değil birden fazla birçok alanda çalışmalar yapmış ve bilime inanılmaz katkıları olmuştur. Felsefe, mantık, uygulamalı bilimler, ilahiyat, siyaset, ahlak felsefesi ve dil felsefesi alanlarında çok sayıda eserler bırakmıştır. Bunların yanı sıra Farabi’ye ait olduğu iddaa edilen bazı eserlerde var.
Farabi Felsefe Alanındaki Eserleri
- Felsefe öğrenmeden önce takdim esilmesi lâzım gelen şeyler kitabı (Kitâb-ü mâ yenbağî en mukaddeme kable taallüm-il felsefe)
- İlimlerin sayımı kitabı (Kitâb-u İhsâ-il-ulûm)
- İlimlerin mertebeleri (Merâtib-ül-ulûm)
Farabi Mantık ve Dil Felsefesi Alanındaki Eserleri
- Harfler kitabı (Kitâbul-Hurûf)
- Mantıkta Kullanılan Lafızlar (Kitâbu’l-Elfâz)
- Mantığa başlangıç (Al-Tavti’a fı’1-Mantık)
- Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler (el-Fusûlu’l-Hamse)
- Mantık kitapları dergisi (Cevâmi’-ü kütüb-il-mantık)
- Mantığa giriş kirabı (Kitab-üş müdhal fi’l-mantık)
- Mantık sanatında gerekli olan fasıllar (Fusûl-u yuhtâc ileyhâ f’i sınâat-il-mantık)
- Küçük kıyas kitabı (Kitâb-ü kıyâs sagîr)
- Kitâbu Makûlât
- Kitâbu’l-Kıyas
- Kitâbu’l-Burhan
- Kitâbu’l-Cedel
- Kitâbu’l-İbâre
- Şerhu Kitâbi’l-İbâre
- Kitâbu İsâguci
- Kitâbu’l-Emkineti’l-Muğâlata
- Peri Hermeneias Muhtasarı
- Eflâtun ve Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması (el-Cem Beyne’r Re’yeyn el-Hakimeyn Eflâtun el-İlâhi ve Aristûtâlîs)
- Safsata hakkında kitap (Kitâb-ün fî’s-safsata)
- Hitabet hakkında kitap (Kitâb-ün fi’l-hitâbe)
- El-Elfazu’l-Müsta’mele fi’l-Mantık
Farabi Uygulamalı Bilimler Alanındaki Eserleri
- Yıldızlar üzerine doğru olan ve olmayan şeyler hakkında nükteler kitabı (Kitâb-ün-nüket fî-mâ yesihhü velâ yesihhü min ahkâm-in-nücüm)
- Büyük musiki kitabı (Kitâb-ül-mûsîkî’l-kebîr)
- Musikiye giriş kitabı (Kitâb-ül-mğdhal fî’l-mûsîkî)
Farabi İlahiyat Alanındaki Eserleri
- Akıl hakkında kitap (Kitâb-ün fi’l-akl)
- Önemli sorular kitabı (Kitâb-ü uyûn-il-mesâil)
- Bir ve birlik kitabı (Kitâb-ül-vâhid ve’l-vahde)
- Filozof Aristoteles’in amaçları (Kitâb-ül agrâz-il-Hâkîm Aristôtâlis)
- Platon felsefesi (Kitâb-u felsefet-i Eflatûn)
- Aristo Felsefesi (Felsefet Aristutalis)
- Felsefe soruları ve onların cevapları (El-mesâil-ül-felsefîye ve’l-ecvibet-ü’anha)
Farabi Siyaset ve Ahlak Felsefesi Alanındaki Eserler
- Mutluluğu kazanma kitabı (Kitâb-ü tahsil-il saâde)
- Mutluluk yolunu gösterme kitabı (Kitâb-üt-tenbîh alâ sebil-il-saâde)
- Faziletli şehir halkı fikirlerinin esasları (Kitâb-ün fî mebâdî ârâ-i ehl-il Medînet-il-fâzıla)
- Şehir siyaseti kitabı (Kitâb-ül-siyâset-il-medeniye), Varlıkların başlangıcı (Mebâdi ‘l-mevcûdât)
- Platon’un sözleri kitabı (Kitâb-ül-elfâz-il-Eflâtuniye)
Farabi’ye Ait Olduğu İddaa Edilen Diğer Eserler
- İki filozofun fikirlerini birleştirme kitabı (Kitâb-ül-cem’i beyn re’yey-il-hâkimeyn)
- Hikmetlerin yüzük taşları kitabı (Kitâb-ü füsûs-il-hikem)
- İkinci öğretmen (Et-Ta’lîm-üs-sâni)
