Battani (El Battani) Kimdir? İlgilendiği Bilim Dalları ve Bilimin Gelişmesine Katkıları Neler?

Battani (El-Battani) Tam Adı, Doğum ve Ölüm Tarihleri

Tam ismi Ebu Abdullah Muhammed bin Cabir bin Sinan er-Rekki es-Sabi el-Battani kısaca Battani olarak bilinmektedir. Battani, 858 yılında Samarra yakınlarındaki Kars el-Cis kazası olan Harran bölgesinde dünyaya geldi. Yani günümüzde Şanlıurfa’nın Harran ilçesinde doğmuştur. 929 yılında ise Irak’ta vefat etmiştir. Latin dilinde Albategnius, Albategni veya Albatenius olarak bilinir. Lakabı es-Sabi olan Battan’nin tam adına bakıldığında Müslüman olduğu anlaşılmaktadır.

El Battani’nin İlgilendiği Bilim Dalları

Battani, bir bilim adamıdır ve matematikçi, astrolog ve astronomdur. Yani Astronomi, Astroloji ve Matematik bilim dalları ile ilgilenmiştir.

Bilimin Gelişmesine Katkıları

Battani’nin Astronomi ve Astroloji Alanlarındaki Çalışmaları

El Battani, astronomi alanında en fazla bilinen başarılarısı Güneş Yılını ölçmesidir. Battani Güneş yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüştür. Ayrıca yaptığı diğer çalışmalar ile de dünyaca ünlü bir çok astronomi bilim adamlarını etkilemiştir. Bugün bilim dünyası Battani’ye verdikleri önemi göstermek için Ay’ın bir bölümüne Battani’nin Latince ismi olan Albategnius ismini vermişlerdir.

• Battani, Batlamyus’un bir takım yanlışlarını düzeltmiş
• Güneş ve Ay tablolarını derlemiş ve böylece Güneş’in dışmerkez kuvvetinin değiştiğini, modern astronomide Dünya’nın Güneş etrafındaki bir eliptik yörünge üzerindeki hareketinin eşitliğini keşfetmiştir.
• Güneş bazı hareketlerini keşfetmiş
• Gök küre ile ilgili çalışmalar yapmış
• Hesaplamalarında az da olsa sinüs ve tanjant kullanmış ve böylece modern trigonometrinin temelini atmış,
• Ekinoksların devinme hareketlerinin değerlerini ve ekliptik eğimi çok yakın bir oran bularak hesaplamıştır. Tablolarında devinim için tekdüze değerlendirmeler kullanmıştır.
• Kopernik, Kopernik Devrimi’ni başlatan kitabında El-Battani’ye olan minnetini dile getirmiş ve birçok yerde El-Battani’den alıntılar yapmıştır.

Battani’nin Matematik Alanındaki Çalışmaları

El-Battani, yaptığı çalışmaların hesaplamaların az da olsa sinüs ve tanjant kullanmıştır. Böylece günümüz trigonometrisinin temellerini atmıştır. En önemli başarılarından birisi de sin x = a cos x eşitliğini de formülle buldu. diğer yandan tanjant ve kotanjant tablolarını derlemiştir. En önemli çalışmalarından birisi de sekant ve kosekant tablolarıdır. Gölgelerin tablosu olarak isimlendirdiği bu tablo ile sekant ve kosekantın işteş fonksiyonlarını keşfetmiştir. Bu tablo 1’den 90’a kadar her bir dereceyi içermektedir.

Bilim Dünyasının El-Battani’ye Olan Saygınlığı

• Orta Çağ batı dünyasında eserleri Latince`ye çevrilen ilk Müslüman bilim adamı oldu
• Batılı bilim adamları yıllarca ayı onun ismiyle andı ve Ay’daki Albategnius kraterinin adı O’nun adına ithafen verilmiştir.
• Star Trek: Voyager filminde Excelsior-class starship USS Al-Batani [sic] NCC-42995 adlı uzay gemisi Kathryn Janeway’in ilk uzay görevi olarak O’nun adıyla adlandırlmıştır.
• 
  

Farabi Kimdir? İlgilendiği Bilim Dalları ve Bilimin Gelişmesine Katkıları Nelerdir?

Farabi Tam Adı, Doğum ve Ölüm Tarihleri

Tam ismi Abu Nasr Muhammad al-Farab kısaca Farabi olarak bilinmektedir. Farabi, 870 yılında Kazakistan’ın Farab bölgesinde dünyaya geldi. 950 yada 951 yılında ise Suriye’nin Şam şehrinde vefat etmiştir. Batı’da Alpharabius ismi ile bilinmektedir. Kökenine dair kesin bilgi yok ama tahminler iki yönde; Türk yada Fars.

Farabi’nin İlgilendiği Bilim Dalları

Farabi, yaşadığı dönemde İslam’ın Altın Çağı’nda yaşamış ünlü bir filozof ve bilim adamıdır. Bunun yanı sıra gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. Aristo’dan sonra ikinci üstad olarak isimlendirilmektedir. Farabi, Aristo’nun temel eserlerinin birçoğunu Arapça’ya yeniden çevirmiş, bu eserlerin daha iyi anlaşılabilmesini sağlayan şerhler yazmıştır. Bu yanıyla hem İslam dünyasında antik felsefenin anlaşılmasını sağlamış, hem de Arapça’nın bir felsefe dili haline gelmesine büyük bir katkı yapmıştır.

Farabi’nin Bilimin Gelişmesine Katkıları

Matematik, botanik, tıp, musiki, felsefe ve mantık alanında eserler yazmış büyük İslam alimidir. Farabi, ilimlerin sınıflandırılması ve mantık alanında kendine özgü yöntemler kullandı. İlimleri sırasıyla; dil, mantık, matematik, fizik ve metafizik, medeni ilimler şeklinde beş ana başlık altında sınıflandırdı. Farabinin yaptığı bu sınıflandırma, Aristo ile Kindinin yaptığı sınıflandırmalardan önemli farklılıklar göstermektedir. Fizik alanında da önemli çalışmalar yapan Farabi, sesin fiziki açıklamasını yapan ilk alimdir. Yaptığı deneyler sonucunda titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını tespit etti.

Tıp alanında yaptığı çalışmalarda sağlıklı bir bedene sahip olmak için neler yapılması gerektiğini araştırarak bu doğrultuda tıp ilmi için yedi esası saptadı. Özellikle insan bedenindeki tüm organların tanınması, hastalıkların çeşitlerinin bilinmesi, ilaçlarla ilgili detaylı bilgilere sahip olunması konularına öncelik verdi. Yazdığı eserler ders kitabı olarak uzun süre okutulan Farabi, yalnızca İslam alimlerini değil, kendisinden sonra gelen birçok Batılı bilim adamını da etkiledi.

Farabi’nin Matematik Alanındaki Çalışmaları

Ünlü türk ve islam bilgini farabi, felsefe yanında matematiğe de çok büyük katkılar yapmıştır. Farabi’nin felsefi görüşlerinin analizi için onun biliminin bölümlerini incelemek gerekir. El-Farabi şöyle yazar:

“Bütün bilimlerin başı olarak eşyalara isim veren yani cevher kazandıran dilbiliminin olduğunu iddia ediyorum.

İkinci bilim gramerdir: O belirtilen eşyalara nasıl isim verileceğini konuşma ve sözün nasıl oluşacağını cevher durumunun ve bu sonuçtan çıkan aksanın nasıl ifade edileceğini öğretir.

Üçüncü bilim mantıktır: O mantık figürlerine göre bilinmeyeni bilmemiz ve neyin gerçek neyin yalan olduğunu anlamamız sayesinde onlardan yargı çıkarmak için hikâye cümlelerinin nasıl kullanılacağını öğretir.

Dördüncü bilim şiirdir.”

Sonra El-Farabi öğretim bilimlerini sayar ayı bilimleri (teorik ve pratik) Geometri Seyir bilimi Astroloji Ağırlık bilimi. Farabi ilimleri sınıflandırdı. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve quadrivium (dördüzlü) diye iki kısımda toplanıyordu. Nahiv mantık beyan üçüzlü ilimlere; matematik geometri musiki ve astronomi ise dördüzlü ilimler kısmına dahildi. Farabi ilimleri; fizik matematik aaaafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu metodu Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.

Farabi’nin Astronomi Alanındaki Çalışmaları

Ortaçağ’da gökbilim bilgilerinin İslam bilginlerince geliştirildiği ve bu bilgilerin sonradan Batı’ya aktarıldığı görülür. Gökbilimi geliştiren bu İslam bilginlerinden başında Farabi gelir. Onun fikrine göre sadece astronomi ve matematik gerçek bilgiler verir. Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yaptı. O, titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneyler yaparak tespit etti.Bu keşfiyle musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kaideleri buldu.

Farabi’nin Felsefe Alanındaki Çalışmaları

İslam disiplini içinde yetişmiş büyük Türk düşünürü Farabi, Farab kentinde doğmuştur. İslam felsefisinin gelişmesinde büyük rol oynamıştır. Farabi’nin felsefesi özetle şudur: İslam felsefesine zihinciliği getirmekle kalmamış, bu felsefenin ilk kez kapılarını açan da kendisi olmuştur. O, metafiziğe mantık yoluyle ulaşmış, İslam diniyle felsefe arasında sıkı bir ilişki kurmuştur. Farabi, Aristoteles mantığına dayanan usçu bir metafizik oluşturmuştur. Amacı, Aristoteles’i, biraz da Plotinos’un yardımıyla, İslam diniyle uzlaştırmaktı.

Bununla da yetinmemiş, İslam dinini de bilimle uzlaştırmaya çalışmıştır. Farabi, aynı zamanda hekim ve müzikçiydi. Yüzden çok kitap yazmış; Aristoteles, Platon, Zenon, Plotinos gibi Yunan düşünürlerini yorumlamış, bunların görüşlerine kendi görüşlerini katmıştır. İbni Sina ve İbni Rüşd, onun manevi öğrencileridir, ama Farabi’nin ünü onlar kadar yayılamamıştır.

Farabi’nin Gökbilim Alanındaki Çalışmaları

Farabi İslam filozofu. İbni Ebi Üseybia, Şemseddin eş-Şehrezûrî’ye dayananlara göre Fars kimilerince de Farabi’nin El-Türkî nisbesini ilave ederek hareketle Türkî ailenin çocuğu olduğunu iddia eden İbni Halikan’a dayanarak Türk olduğunu söyleyenler de vardır. 14. yüzyıl tarihçilerinden İbn Kesir, Farabi’nin Türk filozof olduğunu belirtmektedir.

Farabi, ilimleri sınıflandırdı. Ona gelinceye kadar ilimler trivium (üçüzlü) ve quadrivium (dördüzlü) diye iki kısımda toplanıyordu. Nahiv, mantık, beyan üçüzlü ilimlere; matematik, geometri, musiki ve astronomi ise dördüzlü ilimler kısmına dahildi. Farabi ilimleri; fizik, matematik, metafizik ilimler diye üçe ayırdı. Onun bu metodu, Avrupalı bilginler tarafından kabul edildi.

Hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını Farabi yaptı. O, titreşimlerin dalga uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını deneyler yaparak tespit etti.Bu keşfiyle musiki aletlerinin yapımında gerekli olan kaideleri buldu. Aynı zamanda tıp alanında çalışmalar yapan Farabi, bu konuda çeşitli ilaçlarla ilgili bir eser yazdı. Farabi insanı tanımlarken alem büyük insandır; insan küçük alemdir. Diyerek bu iki kavramı birleştirmiştir. İnsan ahlakının temeli, ona göre bilgidir; akıl iyiyi kötüden ancak bilgiyle ayırır.

Farabi’nin Eserleri

Farabi sadece bir alanda değil birden fazla birçok alanda çalışmalar yapmış ve bilime inanılmaz katkıları olmuştur. Felsefe, mantık, uygulamalı bilimler, ilahiyat, siyaset, ahlak felsefesi ve dil felsefesi alanlarında çok sayıda eserler bırakmıştır. Bunların yanı sıra Farabi’ye ait olduğu iddaa edilen bazı eserlerde var.

Farabi Felsefe Alanındaki Eserleri

• Felsefe öğrenmeden önce takdim esilmesi lâzım gelen şeyler kitabı (Kitâb-ü mâ yenbağî en mukaddeme kable taallüm-il felsefe)
• İlimlerin sayımı kitabı (Kitâb-u İhsâ-il-ulûm)
• İlimlerin mertebeleri (Merâtib-ül-ulûm)

Farabi Mantık ve Dil Felsefesi Alanındaki Eserleri

• Harfler kitabı (Kitâbul-Hurûf)
• Mantıkta Kullanılan Lafızlar (Kitâbu’l-Elfâz)
• Mantığa başlangıç (Al-Tavti’a fı’1-Mantık)
• Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler (el-Fusûlu’l-Hamse)
• Mantık kitapları dergisi (Cevâmi’-ü kütüb-il-mantık)
• Mantığa giriş kirabı (Kitab-üş müdhal fi’l-mantık)
• Mantık sanatında gerekli olan fasıllar (Fusûl-u yuhtâc ileyhâ f’i sınâat-il-mantık)
• Küçük kıyas kitabı (Kitâb-ü kıyâs sagîr)
• Kitâbu Makûlât
• Kitâbu’l-Kıyas
• Kitâbu’l-Burhan
• Kitâbu’l-Cedel
• Kitâbu’l-İbâre
• Şerhu Kitâbi’l-İbâre
• Kitâbu İsâguci
• Kitâbu’l-Emkineti’l-Muğâlata
• Peri Hermeneias Muhtasarı
• Eflâtun ve Aristoteles’in Görüşlerinin Uzlaştırılması (el-Cem Beyne’r Re’yeyn el-Hakimeyn Eflâtun el-İlâhi ve Aristûtâlîs)
• Safsata hakkında kitap (Kitâb-ün fî’s-safsata)
• Hitabet hakkında kitap (Kitâb-ün fi’l-hitâbe)
• El-Elfazu’l-Müsta’mele fi’l-Mantık

Farabi Uygulamalı Bilimler Alanındaki Eserleri

• Yıldızlar üzerine doğru olan ve olmayan şeyler hakkında nükteler kitabı (Kitâb-ün-nüket fî-mâ yesihhü velâ yesihhü min ahkâm-in-nücüm)
• Büyük musiki kitabı (Kitâb-ül-mûsîkî’l-kebîr)
• Musikiye giriş kitabı (Kitâb-ül-mğdhal fî’l-mûsîkî)

Farabi İlahiyat Alanındaki Eserleri

• Akıl hakkında kitap (Kitâb-ün fi’l-akl)
• Önemli sorular kitabı (Kitâb-ü uyûn-il-mesâil)
• Bir ve birlik kitabı (Kitâb-ül-vâhid ve’l-vahde)
• Filozof Aristoteles’in amaçları (Kitâb-ül agrâz-il-Hâkîm Aristôtâlis)
• Platon felsefesi (Kitâb-u felsefet-i Eflatûn)
• Aristo Felsefesi (Felsefet Aristutalis)
• Felsefe soruları ve onların cevapları (El-mesâil-ül-felsefîye ve’l-ecvibet-ü’anha)

Farabi Siyaset ve Ahlak Felsefesi Alanındaki Eserler

• Mutluluğu kazanma kitabı (Kitâb-ü tahsil-il saâde)
• Mutluluk yolunu gösterme kitabı (Kitâb-üt-tenbîh alâ sebil-il-saâde)
• Faziletli şehir halkı fikirlerinin esasları (Kitâb-ün fî mebâdî ârâ-i ehl-il Medînet-il-fâzıla)
• Şehir siyaseti kitabı (Kitâb-ül-siyâset-il-medeniye), Varlıkların başlangıcı (Mebâdi ‘l-mevcûdât)
• Platon’un sözleri kitabı (Kitâb-ül-elfâz-il-Eflâtuniye)

Farabi’ye Ait Olduğu İddaa Edilen Diğer Eserler

• İki filozofun fikirlerini birleştirme kitabı (Kitâb-ül-cem’i beyn re’yey-il-hâkimeyn)
• Hikmetlerin yüzük taşları kitabı (Kitâb-ü füsûs-il-hikem)
• İkinci öğretmen (Et-Ta’lîm-üs-sâni)

Biruni Kimdir? İlgilendiği Bilim Dalları ve Bilimin Gelişmesine Katkıları

Biruni Tam Adı, Doğum ve Ölüm Tarihleri

Tam ismi Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî kısaca Biruni olarak bilinmektedir. Biruni, 973 yılında Özbekistan’ın Harezm bölgesinde dünyaya geldi. 1048 yılında ise Afganistan’ın Gazni şehrinde vefat etmiştir. Batı’da Alberuni yada Aliboron isimleri ile bilinmektedir. Kökeni ise Fars’tır ve Müslümandır.

Biruni’nin İlgilendiği Bilim Dalları

Biruni birden fazla bilim dalı ile ilgilenmekte idi. Bunlar gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih bilim alanları idi.

Biruni’nin Matematik Alanında Yapılan Çalışmalar

Bîrûnî’nin matematikçi yönü, en çok bilinen yönüdür. Yaşadığı yüzyılın en büyük matematikçisi olan Bîrûnî, trigonometrik fonksiyonlarda yarıçapın bir birim olarak kabul edilmesini öneren ilk kişi olupsinüs ve kosinüs gibi fonksiyonlara sekant, kosekant ve kotanjant fonksiyonlarını ilave etmiştir. Bîrûnî’nin bu yönü Batı Dünyası tarafından ancak iki asır sonra keşfedilip kullanılabilmiştir.

Bîrûnî’nin trigonometriyi kullanarak bir dağın yüksekliğini ölçtüğü, sonra da yükseltisini bildiği bu noktadan ufuk alçalması açısının ölçülmesi yoluyla meridyen yayı uzunluğunu hesaplaması da geometri açısından önemli bir çalışmasıdır. Meridyen yayı uzunluğunun ilk kez Bîrûnî tarafından bu yöntemle bulunması yaygın bir kanıdır. Ancak Bîrûnî bu yöntemi başka bir bilginden aldığını belirtmiştir.

Biruni’nin Astronomi Alanında Yapılan Çalışmalar

Biruni, ekliptik eğimi en yakın olarak ölçen bilim adamıdır. Bîrûnî’nin astronomi alanında yaptığı çalışmaların başında Sultan Mesut’a 1010’da sunduğu “Mesudî fi’l Heyeti ve’n-Nücum” adlı yapıtı gelmektedir. Bu yapıt günümüze gelmiş olup bu konuda yaptığı çalışmalarının bir kısmı kayıptır. Kanun adlı eserinde Aristo ve Batlamyus’un görüşlerini tartışma konusu yaparak Dünya’nın kendi ekseninde dönüyor olma olasılığı üzerinde durması bilim tarihi açısından önemlidir. Ancak bu konuda kesin bir sonuca varamadığı varsayılan Bîrûnî’nin günümüze değin bu konuda bir eseri ulaşmamıştır.

“Nihâyâtü’l-Emâkin” (Türkçe: Mekânların Sonları) adlı yapıtı, coğrafyadan, jeoloji ve jeodeziye kadar bir dizi konudaki yazılarını içerir. Sultan Mesut’a sunduğu “el-Kanunü’l-Mesudi”, Bîrûnî’nin astronomi alanındaki en önemli yapıtıdır. Bilim tarihçilerine göre o, Kopernik’le başlayan çağdaş astronominin temellerini atmıştır.

Ayrıca gerilim düzleminin gök apsisine göre eğikliğini de (enlem eğikliği) Kas, Gürgenç ve Gazne’de yaptığı çeşitli hesaplamalarla aslına çok uzak değerlerde bulmuştur. Ayrıca birçok elementli ve bileşikli hesaplayabilmiştir. Boylamın belirlenmesi gerilimininkine nazaran daha zor olduğundan Bîrûnî, iki nokta arasındaki boylam farkını enleme ve aradaki toplam uzaklığa dayanan bir formülle hesaplama yoluna gitmiş, ölçme ve gözlemlerinde hata payını en aza indirgemek için uğraşmıştır. Bunun yanında gözlem aletlerinin boyutunu büyütmek yerine onları çapraz çizgilere bölmeleyerek duyarlılığı arttıracağını keşfederek verniye ilkesinin temellerini atmıştır.

Biruni’nin Diğer Bilim Alanlarında Yapılan Çalışmalar

Bîrûnî, “Kitâbü’l-Camahir fi Mârifeti’l-Cevâhir” (Türkçe: Cevherlerin özellikleri üstüne) adlı yapıtında 23 katı maddenin ve altı sıvının özgül ağırlıklarını bugünkü değerlerine çok yakın olarak saptamıştır. Aynı şekilde Hint tarihi hakkında da kitap yazan Bîrûnî, Hintlerin inandığı boş inançları, inanışlarını, yaşam biçimlerini ve gelenek-görenekleri çok ayrıntılı olarak anlatmış, bunu yaparken tamamen tarafsız ve önyargılardan uzak davranmıştır.

Tıp alanında da birçok eser veren Birûni, döneminde bir kadını sezaryenle doğum yaptırmayı başarmıştır. Şifalı otlar ve birtakım ilaçlar üzerine yazdığı “Kitabu’s Saydane”, Birûni’nin son yapıtı olmakla beraber 1050’de yazılmıştır. Bu kitapta üç bin kadar bitkinin neye yaradığını ve nasıl kullanıldığı yazmaktadır. İlaçların yanında o bitkinin Arapça,Farsça, Yunanca, Sanskritçe ve Türkçe gibi başka dillerdeki adının yer alması etimolojik açısından çok önemli bir gelişmedir.

Bilimsel bakış açısı olarak İbn Sînâ’nın Aristo tarzı düşüncesine karşı çıkan Bîrûnî, tek tanrı inancını benimseyerek Evren’in bir başlangıcının olduğunu, öncesiz bir Evren’in tanrının gereksiz sayılması demek olduğunu savunmuştur. İbn Sînâ’nın bu tarz yaklaşımına sürekli karşı çıkan Bîrûnî’nin İbn Sînâ ile yazışırken yaptığı tartışmalardan bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır.

Öte yandan Bîrûnî, astroloji gibi bilim sayılmayan bir konuyla da ilgilenmiş ve “Kitâbu’t Tefhim fî Evâili Sanaati’t-Tencîm” adında bir astroloji eseri yazmıştır. Ancak simya, efsun,büyü gibi diğer akıl dışı alanlar üzerinde çalışmadığı gibi bunlara karşı çıkmıştır. Bunun yanında Bîrûnî, devletlerin tarihlerini incelerken ekonomik nedenleri araştırarak devletlerin ilişkilerinin altında dînî nedenler aranmasının yanlış olduğunu öne sürmüştür.

Batı’da “Aliboron” adıyla bilinen Bîrûnî’nin yapıtları birçok Batı diline çevrilmiştir. Bîrûnî, hiçbir eserinde tek bir bilime veya konuya bağlı kalmadan bilimi tek bir bütün olarak gören bir ansiklopedisttir.

Biruni’nin Eserleri

• El-Âsâr’il-Bâkiye an’il-Kurûni’i-Hâli-ye
• El-Kanûn’ül-Mes’ûdî
• Kitâb’üt-Tahkîk Mâ li’l-Hind
• Tahdîd’ü Nihâyeti’l-Emâkin li Tas-hîh-i Mesâfet’il-Mesâkin
• Kitâbü’l-Cemâhir fî Mâ’rifet-i Cevâ-hir
• Kitâbü’t-Tefhîm fî Evâili Sıbaâti’t-Tencîm
• Kitâbü’s-Saydele fî Tıp