Zarf (Belirteç)
Sıfatlar konusunda sıfatların, isimlerin özelliği olan sözcükler olduğundan bahsetmiştik. İsimlern değişik özellikleri olduğu gibi, fiillerin de belli özellikleri, nitelikleri vardır. İşte fiillerin değişik özelliklerini belirleyen sözcüklere zarf denir. Zarflar sadece fiilleri değil; sıfatları, fiilimsileri, kendi türünden sözcükleri yani zarfları da etkileyen sözcüklerdir.
"Ali güzel konuşuyordu." Cümlesindeki "güzel" sözcüğü, konuşma fiilinin niteliğini belirttiği için zarftır.
Zarflar kendi aralarında beşe ayrılır.
1. Durum (Hal) Zarfları
Fiillerin durumunu, nasıl yapıldığını bildiren zarflardır. Fiiler sorulan "Nasıl?" sorusuna cevap verir.
"Yolda hızlıca yürüdük." Cümlesinde "yürüdük" fiiline nasıl sorusunu sorarsak "hızlıca" yanıtını alırız. Bu da "hızlıca" sözcüğünün durum zarfı olduğunu gösterir.
Buradak şuna dikkat etmeliyiz: "Nasıl" sorusunu bir sıfatı (niteleme sıfatı) bulmak için de sorarız. Bu soruyu isme sorarsak alacağımız cevap sıfat, fiile sorarsak alacağımız cevap zarftır. Niteleme sıfatı olarak kullanılan bütün sözcükler bir fiili etkilediğinde durum zarfı olur.
2. Zaman Zarfları
Eylemin anlamını zaman yönüyle sınırlandıran, eylemin gerçekleşme zamanını bildiren sözcüklerdir. Eyleme sorulan "Ne zaman?" sorusuna yanıt verirler.
"Seni dün göremedim." Cümlesinde "dün" kelimesi zaman zarfıdır.
Zaman bildiren sözcükler fiili etkiledikleri zaman, zaman zarfı olurlar. Zaman bildiren sözcükler başka cümlelerde başka görevlerde kullanılabilir.
3. Miktar (Azlık - Çokluk) Zarfları
Bir fiilin, fiilimsinin, sıfatın ya da başka bir zarfın anlamını miktar bakımından belirleyen ya da sınırlayan zarflardır. Fiile sorulan "Ne kadar?" sorusuna yanıt verirler.
"Höyüklüde çok kalmayacağım." Cümlesindeki "çok" sözcüğü "kalma" eylemini miktar olarak etkilediği için miktar zarfıdır.
Miktar zarfı olarak kullanılan sözcükler, diğer sözcük türlerine girecek şekilde de kullanılabilir. Bunun yanında "daha" sözcüğü, hem miktar zarfı hem de zaman zarfı olarak kullanılabilir. Çünkü bu sözcük "henüz" anlamında kullanıldığında zaman bildirir.
4. Yer - Yön Zarfları
Fiillerin yöneldiği yeri bildiren sözcüklerdir. Eksiz olarak kullanılan "aşağı, yukarı, içeri, dışarı..." gibi sözcükler "Nereye?" sorusuna cevap verdiğinde yer-yön zarfı olur. Yer-yön zarfları cümlede isim, sıfat gibi değişik görevlerde kullanılabilir. Bu sözcükler çekim eki alarak kullanılmışsa isim; bir ismi etkileyecek şekilde kullanılmışsa da sıfattır.
5. Soru Zarfları
Fiilleri ve fiilimsileri soru yoluyla belirleyen zarflardır. Bu zarflar, aynı zamanda diğer zarf çeşitlerini bulmaya da yarar. Soru bildiren sözcükler her zaman zarf göreviyle kullanılmaz. Cümledeki kullanımına göre sıfat, zamir gibi görevlerde de kullanılır. Şimdi soru zarflarını tek tek inceleyelim.
Niçin
Bu sözcük sebep bildirerek kullanıldığından her zaman zarftır.
Nasıl
Eylemle ilgili niteliği soran soru zarfıdır. Cümledeki kullanışa göre sıfat ya da zarf olarak görev yapar.
Ne Kadar
Eylemin ölçüsünü, miktarını soran soru sözcüğüdür. Cümledeki kullanışına göre sıfat, zamir ve zarf olabilir. Mantığını bildikten sonra bunu kolaylıkla ayırt edebilirsiniz.
Ne
Eylemle ilgili sebebi soran soru sözcüğüdür. Bu sözcük de "ne kadar" da olduğu gibi zamir, sıfat ya da zarf olarak kullanılabilir. Bu sözcük "sebep" anlamıyla kullanılmışsa zarf, bir ismin yerine kullanılmışsa zamir, bir ismi belirtecek şekilde kullanılmışsa sıfattır.
