Su Döngüsü Nedir, Nasıl Oluşur?

Su döngüsü nedir, neden gerekli ve önemlidir? Su döngüsü nasıl meydana gelir, aşamaları nelerdir, su döngüsü hakkında bilgi.

Suyun hava, denizler ve canlılar arasında bir döngüsü vardır. Deniz ve göllerdeki su, güneşin etkisiyle buharlaşır ve atmosferde yükselmeye başlar. Su buharı soğuk havaya rastladığında yoğunlaşır. Bunun sonucunda yağmur, kar ve dolu şeklinde su tekrar yeryüzüne iner.

Suyun sırasıyla havadan (yoğunlaşma) Dünya’ya (yağış) inme ve tekrar atmosfere (buharlaşma) dönme seklinde dolaştığı sürece su döngüsü adı verilir. Su devri olarak ta bilinmektedir. İnsanların su kullanımı, su döngüsünü değiştirmektedir. Su döngüsüne hidrolojik döngü de denmektedir.

Suyun Dünya’da, su döngüsü içerisinde nasıl hareket ettiğini incelemek, suyun çevre ile nasıl etkileşim içinde olduğunu ve insan kullanımı için ne kadar bulunduğunu anlamamıza yardımcı olur.

Yağmur, kar, çiğ vb. yağışlar su kaynaklarının yenilenmesinde, yerel iklim koşullarını ve biyolojik çeşitliliği tanımlamada anahtar rol oynar. Yerel koşullara bağlı olarak yağış, nehirleri ve gölleri besleyebilir, yer altı sularını yeniden doldurabilir ya da buharlaşma ile havaya geri dönebilir.

Yeryüzüne inen su nehirlere, derelere ve yeraltı sularına karışır. Daha sonra büyük su birikintileri olan göl ve denizlere doğru akarlar. Yağmur suları geçtikleri yerlerde topraktaki bazı maddeleri içlerinde çözerler. Böylece yer üstü ve yeraltı nehirlerinin sularında temas ettikleri toprağın özelliğine göre farklı iyonlar bulunur.

Su döngüsünü sağlayan dört değişik olay vardır. Bu olaylar,

• Yoğunlaşma
• Yağış
• Toprağa geçiş ve yeraltı sularının oluşumu
• Buharlaşma

1. Yoğunlaşma (Yoğuşma)

Suyun buhar hâlinden sıvı hâline değişim sürecidir. Yeryüzünde buharlaşan su soğuk havaya rastladığında soğuyarak yoğunlaşır. Yoğunlaşan bu su, bulutları oluşturur koşullar uygun olduğunda yağış meydana gelir.

Havadaki su buharının soğumuş cisimlerle karşılaştığında yoğuşarak oluşturduğu su damlalarına çiy adı verilir. Havadaki su buharının soğuk yüzeylere temas ederek buz kristallerine dönmesine kırağı adı verilir. Yoğunlaşmayı buzdolabından soğuk bir su şişesi aldığınızda ve oda ısısında bıraktığınızda şişe yüzeyinde açıkça görebilir su şişesinin oda ısısında nasıl “terlediğini” rahatlıkla izleyebilirsiniz.

2. Yağış

Yağmur, kar veya dolu olarak bulutlardan salınan suya yağış denir. Atmosferde yoğunlaşan suyun, atmosferik hava akımında kalmasının zorlaştığı durumda yağış meydana gelir.

Bulutu oluşturan su zerrecikleri birleşerek su damlalarını meydana getirir. Su damlaları buluta tutunamayacak kadar ağırlaştığında yağmur olarak yeryüzüne düşer. Havadaki sıcaklık donma noktasına geldiğinde, su buharı yoğunlaşarak bir toz parçasının çevresinde buzlaşır ya da çok küçük bir buz kristali biçimini alır. Bu kristale kar denir. Havadaki su buharının aniden yoğunlaşıp katılaşmasından oluşan, yuvarlak veya düzensiz biçimli saydam buz parçaları durumunda yere hızla düşen yağış türüne doludenir.

3. Toprağa Geçiş ve Yeraltı Sularının Oluşumu

Dünya yüzeyine ulaşan yağışların bir kısmı toprağa sızar (infiltrasyon) ve yeraltı sularını meydana getirirler.

Toprağa sızan su miktarı değişik etkenlere bağlıdır. Bunlar, toprağın eğimi, bitkilerin tipi ve miktarı, toprağın su ile doygun olup olmamasıdır. Yer yüzeyinde büyük yarıklar delikler bulunması toprağa su geçişini kolaylaştırır.

Çok fazla yağış olduğunda toprak suya doyar ve suyun fazlasını alamaz. Kalan su toprağın yüzeyinden akar. Suyun toprağa emilemeyen kısmı yüzey suları olarak isimlendirilir. Yüzeyde kalan sular kar ve buzların erimesiyle de oluşabilir. Yüzey suları çaylara, derelere ve nehirlere akar. Yüzey suları yer eğiminden dolayı daima daha alçak noktalara doğru taşınır son olarak da göl, deniz veya okyanuslara ulaşır.

Yeraltı sularının oluşumu

Dünya yüzeyine erişen yağışların bir kısmı toprağa sızar ve yeraltı sularını meydana getirir. Yeraltı sularının bir bölümü derinde kapalı bir su katmanına ulaşır ve kullanılabilmeleri için yeryüzüne özel bir yöntemle çıkarılmaları gerekir.

Yeraltı sularının diğer bir bölümü ise basınç etkisiyle üst toprak katmanlarına doğru hareket eder ve yeryüzüne ulaşır. Bu sulara kaynak suyu denir. Yeraltı suyu toprak katmanlarından geçerken temas ettiği yüzeydeki mineral vb maddeleri de yapısına alır. Bu maddeler suyun yararlı bileşenleri (demir, magnezyum vb) olabileceği gibi zehirli arsenik, zehirli tarım ilacı kalıntıları da olabilir.

4. Buharlaşma

Suyun güneş enerjisi yardımıyla yerüstü su kaynaklarından veya topraktan su buharı hâline geçmesi süreci buharlaşma olarak adlandırılır. Buharlaşma suyun yüzeyinde ve her sıcaklıkta gerçekleşir. Yüksek sıcaklıklarda buharlaşma daha fazla olur. Okyanus ve denizler gibi büyük yüzey alanına sahip sularda da buharlaşma daha fazladır.

Antarktika donmuş olduğundan buharlaşma oluşmaz, buzlar süblimleşme adı verilen bir oluşumla doğrudan su buharına dönüşür. Sahra çölü çok kurak olduğundan yağış olmaz bunun yerine su yere düşmeden buharlaşma oluşur.

Görüldüğü gibi ihtiyacımız olan suyun bize ulaşması için birçok olaylar gerçekleşmektedir. Ve bu olaylar sürekli meydana gelmektedir.

Su döngüsü kısaca yeryüzünde ki suların ve su kaynaklarının kullanıldıkça yok olmaması ve yeniden su olarak kullanılabilmesidir. Bu nasıl mümkün olur diyorsanız su döngüsü nedir kısaca belirtelim. Yeryüzünde ki okyanuslar, denizler, göller ve yer altı suları hareket ederek, şekil değiştirerek, kullanılarak yeniden yeryüzüne döner.

Doğadaki su döngüsünde beş basamak bulunur. Bunlar, yoğunlaşma, yağış, toprağa geçiş, yüzeysel akıntı ve buharlaşmadır.

Ekosistemde su döngüsü yoğunlaşma ve buharlaşma gibi fiziksel kurallar ile gerçekleşmektedir. Şimdi nasıl gerçekleştiğine bir bakalım…

Su Döngüsü Nasıl Gerçekleşir?

Yeryüzü suları sıcak hava etkisi ile buharlaşır ve gaz haline dönüşür. Bu gaz havaya gökyüzüne çıkar ve bulutlarda birikir. Soğuk hava akımları ile karşılaşan bulutlardaki bu gaz yani su buharı katı hale geçerek tekrar yeryüzüne iner. Bu havadaki soğukluğun derecesine göre yağmur, kar ya da dolu şeklinde olabilmektedir.

Su Döngüsü Nasıl Oluşur?

Yukarıda su döngüsünün nasıl gerçekleştiğini anlattık. Su döngüsü şemasını da incelediğimizde yeryüzü sularının buharlaşarak gökyüzüne çıktığını ve soğuk hava akımı ile karşılaşan bu su buharının yoğunlaşarak katılaşması ve yeniden yeryüzüne döndüğünü görüyoruz. 

Ekosistemde su döngüsü ile yeryüzüne inen su deniz ve göllerde birikebildiği gibi toprağa geçerek yer altı sularını da beslemektedir. Doğadaki su döngüsünün gerçekleşmesi sırasında su bir takım aşamalardan geçmektedir. 

Suyun atmosferden geçmesinde yeryüzünde ki canlı ve bitkilerin terleyerek havaya buhar olarak vermesinden bahsedebiliriz. Şimdi bu aşamaları tek tek inceleyelim.

Su Döngüsü Aşamaları

Ekosistemde su döngüsü gerçekleşirken suyun hareket ettiğini, değişime uğradığını söylemiştik. Bu hareket ve değişim şu aşamalarda meydana gelmektedir.

1- Yoğunlaşma (kondansasyon): Bulutlarda ki su yeryüzüne indikçe havanın ısınması söz konusu olduğundan su damlacıkları haline gelmektedir. Buna bir örnek verecek olursak buzluktan bir parça buz alıp elimizde tuttuğumuzda ısının etkisi ile önce üzerinde su damlacıkları olur ve erimeye başlar.

2- Yağış (precipitation): Atmosferde yoğunlaşmış olarak bulunan suyun yağmur, kar ve dolu olarak bulutlardan yeryüzüne doğru salınımıdır. Hava akımının derecesine bağlı olarak yağışın türü değişmektedir.

3- Toprağa geçiş ve yeraltı sularının oluşumu: Yeryüzüne inen suların bir kısmı toprakta birikir ve topraktan içeri sızarak yer altı sularını oluşturur. Toprağın cinsi ve eğimi toprağın altına geçen su miktarında farklılıklar oluşturur.

4- Yüzeysel akıntı ve yüzey suları ile yeraltı sularının oluşumu: Eğer yağış çok şiddetli ise toprak suya doyar ve fazlasını alamaz. Bunlar yüzeyde akarak dere ve akarsulara karışır. Yeryüzü suları akıntı ile okyanuslara taşınır.

5- Buharlaşma: Havanın ısınması ile bitkilerde terleme ve toprakta buharlaşma meydana gelir. Bu buharlaşmanın etkisi ile topraktaki su atmosfere çıkar ve bulutlarda birikir.

Canlıların yaşam kaynağı olan suyun yeryüzünde ki bu dolanımı suyu kullandığımız halde bitmemesinin nedenini göstermektedir. Ancak dünyanın bugün geldiği nokta maalesef bu doğal döngüyü de etkilemektedir. Hava kirliliği, ormanların yok edilişi gibi etkenlerden dolayı su döngüsü kısaca etkileniyor diyebiliriz.