MANTAR ZEHİRLENMELERİ

Mantarlar genellikle orman altında, açıklıklarında veya tarım için kullanılmayan arazilerde yetişen bitkilerdir. Türkiye’de bilhassa Kuzey Anadolu’da orman köylüleri mantarları tanır, bazı mahalli isimler verir ve gıda olarak yararlanırlar. Zehirlenmeler genellikle yabani mantar yeme alışkanlığı olmayan kişilerin mantar toplaması, yenen mantarlara benzeyenlerin yanlışlıkla toplanması veya yenen mantarların arasına karışmış birkaç zehirli mantarın da diğerleri ile beraber yenmesi sonucu meydana gelmektedir.

İlkbahar ve sonbahar, mantarların kendilerini gösterdikleri ve dolayısıyla zehirlenmelerin meydana geldiği mevsimlerdir. Sonbahar bitmeden, konu güncelliğini kaybetmeden “Zehirli mantarlar hangileridir? Mantar zehirlenmeleri nasıl ortaya çıkar, belirtileri nelerdir? Tedavisi nasıl yapılır?” sorularının cevaplarını kısaca anlatalım.

Zehirlenmeler, mantarın yenilmesi ile zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkması arasında geçen süreye göre “KISA SÜREDE” ve “GEÇ” ortaya çıkan olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Kısa sürede ortaya çıkan zehirlenmeler 5 grupta toplanabilirler.

Kolinerjik Etki Yapanlar

Inocybe ve Clitocybe türü mantarların yenmesi sonucu, bu mantarların yapısında bulunan muskarin ve benzeri maddelerden dolayı yarım veya iki saat arasında zehirlenme belirtileri ortaya çıkar. Belirtiler şunlardır: Terleme, tükürük ve bronş salgılarının artması, bronkospazm, görmede bulanıklık, karın bölgesinde kramp ve ağrılar, tansiyon düşüklüğü… TEDAVİ: Hasta kusturulur, midesi yıkanır, aktif kömür içirilir, damardan sıvı verilir. Ağır vakalarda deri altına ve damara atropin sülfat yapılır.

Antikolinerjik Etki Yapanlar

A. manita muscaria ve A .pantherina adlı, son derece güzel görünümü olan mantarların yenmesi sonucu meydana gelen zehirlenmelerdir. Zehirlenme Belirtileri: Midriyasis (genişlemiş göz bebeği), çarpıntı, hareketlerde uyumsuzluk, delirium (şuur kaybı). Bu belirtiler mantarlardaki ibonetik asit, isoksazol gibi maddelere bağlıdır ve 2 saat içinde ortaya çıkarlar. Belirtileri giderici tedavinin yanında gerekiyorsa fizostigmin ve neostigmin enjekte edilir.

Alkole Duyarlılık Meydana Getirenler

Coprinus türü mantarlarda bulunan bazı maddeler, asetaldehit dehidrogenaz enzimini bloke ederler, dolayısıyla etanolün parçalanmasını önlerler. Coprinus ve benzer bazı mantarların yenilmesinden sonra veya 2 gün içinde alkollü içkiler alınırsa, zehirlenme belirtilen ortaya çıkar. Zehirlenme Belirtileri: Yüz kızarması, uyuşukluk, terleme, bulantı, çarpıntı, tansiyonda düşme, düzensiz kalp atışları gibi.. Belirtileri giderici tedavi uygulanır. ayrıca hastaya bir hafta süre ile alkol yasaklanır.

Halüsinasyon Yapanlar

Psilosibin ve benzeri indol türevi maddeler taşıyan mantarlar yendiğinde, 15 dakika ile 2 saat içinde değişik belirtiler ortaya çıkar. Önce yüksek aktivite, hareketlilik, görme ve işitme ile ilgili halüsinasyonlar (olmayanı varmış gibi görme, hissetme) meydana gelir. Psilocybe mexicana, Pquebecensis, Copelandia cyariescens gibi mantarlar halüsinasyon görmeye sebep olurlar.

Bu grup mantarlar, Orta ve Güney Amerika’da, büyücüler tarafından ayinlerde yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Büyücüler, uygun miktarlarda mantar kabile fertlerine yedirmiş, ayin sırasında onların uzun süre dans edebilmelerini sağlamış, ayrıca gördükleri halüsinasyonlardan yararlanarak, onlar büyücülerin insanüstü güçlere sahip olduğuna, iyi ve kötü ruhları getirebildiğine inandırmışlardır.

Zehirlenmelerde, belirtileri giderici tedavi uygulanır. Halüsinasyonlar 6-10 saat içinde kaybolur.

İshal Yapanlar

Bazı mantarlar yendikten sonra bulantı, kusma, karın ağrısı ve ishal yapabilmektedirler. Mesela, Omphalotus olearius kusturucudur. Chlorophyllum molybdites ise kusma ve ishal meydana getirir. Bu grup mantarlar ölüme sebebiyet vermezler; ama çocukların yemesi sonucu devamlı kusma ve ishal neticesinde su ve elektrolit kaybı meydana gelir. Bu da çocuklar için hayati tehlikedir. Tedavi, belirtileri gidericidir.

İkinci büyük grup zehirlenmeler, etkisi geç ortaya çıkanlar olarak bir araya toplanabilirler.

Etkisi Geç Ortaya Çıkanlar

İlk belirtiler 6 saat sonra ortaya çıkar, bir düzelme devresinden sonra tekrar ve daha ağır bir tablo kendini gösterir.

Bu grupta en önemli zehirlenmeler, Amanita phalloides ve benzen türlerle meydana gelir. Zehirlenmeye daha çok ısıya dayanıklı amanitin adlı madde sebep olmaktadır. Ağız yoluyla alınan toksin, bağırsaklarda emilir, kana geçer; kanda albumine bağlanarak dokulara taşınır. Bağırsak mukoza hücrelerinin, karaciğer ve böbrek dokularının harap olmasına sebep olur.

Bu grup zehirlenme genellikle 6-14 saat içinde ortaya çıkar ve 3 devre halinde gelişir:

Birinci Devre: Bulantı, kusma, karın ağrısı, sulu ishal ve sonucunda elektrolit dengesinin bozulması. Bu devre 24-36 saat sürer.

İkinci Devre: Damardan sıvı verilen hastalarda klinik tabloda düzelme görülür, hasta kendini iyi hisseder. Bu durum, geçici ve aldatıcıdır. Aslında karaciğer ve böbrekte tahribat başlamıştır.

Üçüncü Devre: Mantarın yenmesinden 3 veya 4 gün sonra ortaya çıkar. Klinik tablo kötüdür ve devamlı daha kötüye gider: Karaciğer büyümesi, düşük kan şekeri, sarılık, dalgınlık, kanamalar, kan değerlerinde tutarsızlık, böbrek yetmezliği, çarpıntı ve genellikle 4-7 gün içinde ölüm.

Bu mantarla zehirlenmelerde tedavi oldukça zordur. Belirtileri giderici tedavinin yanında silibin, penisilin gibi ilâçlar da kullanılır.

Binlerce mantar türünün içinde sadece 100 kadar zehirli veya zararlıdır. Batıda değişik mesleklerden pek çok kişi amatör olarak mantar toplamakta ve dernekler kurmaktadır.

Avrupa’daki kitapçılarda mantarlar tanıtan renkli, güzel baskılı kitapları kolaylıkla bulmanız mümkündür. Kısacası Batı ülkelerinde mantar bir merak halindedir.

Türkiye’de durum nasıldır sorusunu da cevaplandıralım. Türkiye’de mantarlar veya daha doğru bir deyişle şapkalı mantarlar üzerinde araştırma yapan birkaç bilim adamı bulunmaktadır Ama halka yönelik hazırlanmış hiçbir eser, maalesef, yoktur. Amatör mantarcılar da bulunmamaktadır. Tabiî dolayısıyla dernekler de!

Anadolu’da köylümüz, mevsiminde yenebilen mantarları toplamakta, yemekte veya satmaktadır. Son yıllarda yaygın bir şekilde toplanan bir mantar türü Morchella esculenta kuzu göbeğidir. Bu mantar toplanıp kurutulmakta ve kilosu takriben 250.000-300.000 TL fiyatla ihracatçılara satılmaktadır. M.esculenta mantar çorbaları için kullanılmaktadır.

Aklınıza bir soru daha geldiğini tahmin ediyorum. Pazarlarda ve yol kenarlarında satılan yabani mantarları satın alıp yiyelim mi? İyice tanımıyorsanız, benim tavsiyem, yemeyin! 

Kültür mantarlarını (Psallotia campestris) alınız. NE OLUR! NE OLMAZ!

KAYNAK: Bilim ve Teknik