Dağ; Çevresinde bulunan karasal olan bölgelerden daha yüksek olan kara kütlelerine verilmiş olan isimdir. Dağlık sıfatı, dağlarla ilişkili olan ve kaplı bölgeleri tanımlamak için kullanılır. Dünya'da yer alan birçok dağ bulunup bunların ortaya çıkış sebebi değişiktir. Bazı dağlar yerin sıkışmasıyla meydana gelirken bazı dağlar lavların yeryüzüne çıkıp donması ile meydana gelir.
Yanardağların lavlarının kaynağı, magma ismi verilen fazla sıcak olan kütledir. Asya'nın %54'ü, Kuzey Amerika'nın %36'sı, Avrupa'nın %25'i, Güney Amerika'nın %22'si, Avustralya'nın %17'si ve Afrika'nın %'3'ü dağlarla çevrilidir. Dünya'nın karasal kütlesinin %24'ü tümüyle dağlıktır. İnsanların %10'u dağlık olan çevrelerde yaşar. Dünya'nın nehirlerinin çoğu dağlık kaynaklarca beslenir ve insanların bir çoğu su için dağlara bağımlı yaşarlar.
Bütün dağlar sadece Dünya'da bulunmazlar. Öbür gezegenlerde de dağlar bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Venüs'te Gila dağı ve Türkiye'nin yarısına yakın bir bölge kaplayan, güneş Sisteminin en yüksek dağı olan Mars'taki Olympus Mons örnek olarak verilebilir.
Bunların haricinde Ay'da 8 kilometre ve yine Mars'ta 18 kilometre yüksekliğinde bulunan dağlar verilebilir ancak bu dağların yüksekliklerinin ölçümü gezegenin yüzeyinden itibaren yapılmaktadır ve Marsta bulunan dağlar sönmüş birer volkandır. Dünya'nın en yüksek dağları olarak bilinen Himalaya Dağları'ndaki en yüksek tepe Everest Tepesi ise 8.850 metre yüksekliktedir.
Bazı kaynaklar dağı, göze çarpan sivri bir tepesi bulunan, belirli olan bir yüksekliğin üstündeki topoğrafik çıkıntılar şeklinde tanımlarlar. Örneğin Britannica öğrenci ansiklopedisine göre, dağlar, çoğunlukla 610 metre üstünde yükselir. Öbür taraftan, Britannica ansiklopedisi, yüksekliğe sınır koymadan, kavramı yalnızca jeolojik bakımdan standartize edilemeyen terim şeklinde ifade eder.
Dağın herhangi bir yanına yamaç ismi verilir. Bir dağın yüksekliği onun deniz seviyesinden yüksekliğine göre belirlenir. Andlar ortalama olarak 4 kilo metre iken Himalayalar, deniz seviyesinden ortalama olarak 5 kilo metre yukarıdadır. En yüksek dağ, Himalayalar'da yer alan 8.848 metre yüksekliğiyle Everest tepesidir.
Yüksekliğin öbür tanımları da olabilir. Dünya'nın merkezinden en uzakta yer alan zirve Ekvator'daki Chimborazo volkanıdır. Deniz seviyesinden 6.267 metre yükseklikle Andlar'daki bu zirve en yüksek olarak bilinmektedir.
Çünkü Chimborazo, Ekvatora'a oldukça yakındır ve Dünya ekvatorda şişkinleşir. Chimborazo 2.150 metre, Dünya'nın merkezine Everest'den daha uzak bulunur. Tabanından en yükseğe çıkan zirve Hawaii'de bulunan Mauna Kea'dır, zirve tabanının yer aldığı Pasifik Okyanusu'ndan 10.200 metre yüksekte yer alır.
Everest günümüzde Dünya da bulunan en yüksek dağ olsa da, geçmişte daha yüksek dağlar yer almıştır. Prekambriyan zamanı boyunca, şu an kıvrılarak küçülmüş olan Kanada Shield 12.000 metre ile en yüksek dağlardan birisi olmuştur. Bu dağ, Himalaya ve Rocky dağları gibi tektonik tabakaların çarpışması neticesinde yükselmiştir.
Mars'ta yer alan eski bir volkan olan Olympus dağı 26 kilometre yükseklikle, güneş sisteminde bilinen en yüksek olan dağdır. Volkanların güneş sistemindeki öbür gezegenlerde de püskürdükleri bilinmektedir ve bunlar hayat boyunca devamlı püskürmektedir. Bu dağların bazıları lav yerine buz püskürür. Birkaç sene önce Hale teleskobu, güneş sisteminde yer alan bir uyduda yer alan bir volkanın püskürmesini ilk kez kayıt etmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder