Harita Bilgisi
Harita, Plan, Kroki
Dünya üzerindeki bir yerin kuşbakışı görünümü, kroki, plan ya da harita olarak düzleme aktarılır.
Harita : Dünya'nın bütününün ya da bir
bölümünün kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme
aktarılmış şekline harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için;
- Kuşbakışı görünüme göre çizilmesi,
- Arazi üzerindeki uzunlukların belli bir oranda küçültülmesi gerekir.
UYARI : Kuşbakışı görünüm temel alınarak yapılan çizimlerin harita özelliği taşıyabilmesi için küçültme oranının (ölçek) bulunması gerekir.
Plan : Bir yerin kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmasıdır. Plan bir tür büyük ölçekli haritadır.
Kroki : Bir yerin kuşbakışı görünümünün ölçeksiz olarak düzleme
aktarılmasıdır.
Haritalarda Bozulmalar
Dünya'nın küreselliği harita çizimini güçleştirmektedir. Dünya'nın tümü
ya da bir bölümü düzleme aktarırken
şekillerde, alanlarda, uzunluk ve açılarda bozulmalar olur. Bu nedenle
küresel yüzeyi düzleme aktarmak için çeşitli çizim yöntemleri
geliştirilmiştir.
Özellikle yeryüzü şekillerini gösteren haritalar tam olarak gerçeği
yansıtmazlar. Engebesi fazla, geniş alanların gösterildiği haritalarda
hata payı artar. Az engebeli, küçük alanların gösteriminde hata payı
azalır.
UYARI : Dünya'nın küreselliği harita çizimini zorlaştırır.
- Engebeli ve geniş alanların gösterildiği haritalarda bozulmalar
fazladır.
- Engebesiz ve küçük alanların gösterildiği haritalarda bozulmalar
azdır.
Projeksiyon
Dünya'nın küreselliği nedeniyle, haritalarda ortaya çıkan hataları en aza
indirmek için çeşitli yöntemler kullanılır. Bunun için yerkürenin paralel
ve meridyen ağının belirli kurallara göre düz bir kağıda geçirilmesi
gerekir. Bu sisteme projeksiyon denir.
Projeksiyon Sistemleri
- Alan Koruyan Projeksiyon
Alan koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda, şekil, açı ve uzunluk
oranları bozulur. Ancak, paralel daireleri ile meridyenler arasındaki
alanlar bozulmadan, orantılı olarak düzleme geçirilir. Böylece gerçek alan
korunmuş olur.
- Açı Koruyan Projeksiyon
Açı koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda, meridyenler ile
paraleller arasındaki 90°’lik açık iler kara
ve denizlerin şekilleri korunur. Ancak, bunların alanları bozulur. Bu tip
haritalarda kutup bölgelerine doğru gidildikçe, kara ve denizlerin alanı
büyür.
- Uzunluk Koruyan Projeksiyon
Uzunluk koruyan projeksiyon ile çizilen haritalarda, merkezden çevreye
doğru tüm yönlerdeki uzunlukların oranı korunur. Açı ve alan korunmaz.
Harita Çizimi
Bir bölgenin haritası çizilirken öncelikle;
- Bölgenin enlem ve boylamının,
- Haritanın kullanım amacının,
- Haritanın küçültme oranının belirlenmesi gerekir.
Harita yapımında kullanılacak çizim yöntemi, küçültme oranı ve harita
işaretleri ise haritanın kullanım amacına göre belirlenir.
Harita Elemanları
Tüm haritalarda bulunması gereken 5 temel eleman vardır. Bunlar,
enlem-boylam, ölçek, harita anahtarı (lejant), başlık ve çerçevedir.
Enlem-boylam : Haritası yapılacak alanın öncelikle enlem ve
boylamları belirlenir. Çünkü haritanın ölçeği, bu alanın genişliğine ve
kullanım amacına göre belirlenir.
Ölçek : Haritanın kullanım amacına göre belirlenmelidir.
Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan özel işaretlerin ne
anlama geldiğini gösteren bölümdür. Her haritanın kullanım amacına göre
farklı işaretler kullanılır.
Başlık : Haritanın kullanım amacını belirtmeli, haritayı tanıtmaya
yeterli, açık ve kısa olmalıdır.
Çerçeve : Tüm haritalarda, haritası yapılacak alanı sınırlayan bir
iç çerçeve ve diğer harita elemanlarını sınırlayan dış çerçeve
çizilmelidir.
Harita üzerinde belli iki nokta arasındaki uzunluğun, yeryüzündeki aynı
noktalar arasındaki uzunluğa oranıdır.
Diğer bir deyişle, gerçek uzunlukları harita üzerine aktarırken
kullanılan küçültme oranıdır.
Örneğin : Boğaz Köprüsü'nün gerçekte 1074 m olan iki ayağı arası uzaklık,
ölçeği bilinmeyen bir haritada yaklaşık 0.5 cm gösterilmiştir. Haritanın
ölçeğini bulmak için harita üzerindeki uzunluğu gerçek uzunluğa oranlarız.
Buna göre haritanın ölçeği yaklaşık 1/200.000'dir.
Ölçek = Harita Üzerindeki Uzunluk / Arazi Üzerindeki Uzunluk (Gerçek
Uzunluk)
Kesir Ölçek
Haritalardaki küçültme oranını basit kesirle ifade eden ölçek
türüdür.
1 / 25.000 , 1 / 500.000, 1 / 1.000.000 birer kesir ölçektir.
Kesir ölçekte, pay ile paydanın birimleri aynıdır. Uzunluk birimi olarak
santimetre (cm) kullanılır.
Örneğin : 1 / 1.000.000 ölçeğinde, arazi üzerindeki 1.000.000 cm (10
km)'lik uzunluk harita üzerinde 1 cm
gösterilmiştir.
Çizgi (grafik) Ölçek
Haritalardaki küçültme oranını çizgi grafiği üzerinde gösteren ölçek
türüdür.
Kesir ölçeğe göre düzenlenir ve santimetre (cm)'nin
üstündeki tüm uzunluk birimleri kullanılır.
Kesir Ölçeği Çizgi Ölçeğe Çevirme
Kesir ölçeği, çizgi ölçeğe çevirirken önce 1
cm'nin kaç
km'yi gösterdiği bulunur.
Örnek : 1 / 2.500.000 ölçeğinde 1 cm 25km'yi gösterdiğine göre çizgi
ölçekte de 1 cm 25 km'yi göstermelidir.
Bir doğru parçası çizilerek eşit aralıklara bölünür. Üzerine, 1 cm 25
km'yi gösterecek şekilde değerler yazılır.
Sıfırın sol tarafındaki aralık 25 km'den daha
kısa uzunlukların ölçülmesine yarayacak biçimde bölümlenir.
Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirme
Çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken önce ölçeğin uzunluğunun, toplam kaç
km'yi gösterdiği bulunur. 1
cm'nin kaç
km'yi gösterdiğini bulmak için orantı
kurulur.
Örneğin : Çizgi ölçeğin uzunluğu 5
cm'dir.
5 cm 20 km gösterdiğine göre
1 cm x km'yi gösterir.
----------------------------------------
x = 20 / 5 = 4 km
Bulunan değer cm'ye çevrilir.
Buna göre kesir ölçek 1 / 400.000'dir.
UYARI : Çizgi ölçeği kesir ölçeğe çevirirken, grafiğin sonundaki uzunluk
birimine dikkat etmemiz gerekir.
Harita yaşamın her alanında yardımcı araçlar olarak kullanılır.
Bir kentin imar planının çıkarılması, karayolu, demiryolu
ya da köprü yapımı için en uygun yerin
belirlenmesi, arkeoloji, coğrafya gibi birçok alanda araştırma yapılması
sırasında haritalardan yararlanılır. Haritalar konularına ve ölçeklerine
göre ikiye ayrılır.
Konularına Göre Haritalar
Konularına göre haritalar, kullanım amaçlarına göre genel haritalar ve
özel haritalar olarak ikiye ayrılır.
Genel Haritalar
Toplumun geniş kesimi tarafından kullanılabilen haritalardır.
- Topoğrafya Haritaları
İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri
oranında ayrıntıları ile gösterirler. Ölçekleri 1 / 20.000 ile 1 / 500.000
arasında değişir. 1 / 20.000'den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde
ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve
eğim hesaplamada yararlanılır.
- Fiziki Haritalar
Fiziki haritalar, yeryüzünün kabartı ve çukurluklarını gösteren orta
ya da büyük ölçekli haritalardır.
Fiziki haritalar hazırlanırken eş yükselti ve eş derinlik eğrileri geniş
aralıklarla geçirilir. Bu aralıklar çeşitli renklerle boyanır. Yükseltiler
genellikle yeşil, sarı ve kahverenginin çeşitli tonları ile, derinlikler
ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir.
- Siyasi ve İdari Haritalar
Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri, bir ülkenin idari
bölünüşünü, yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan
uzunluk ve alan bulmada yararlanılır. Ancak yer şekilleri hakkında bilgi
edinilemez.
- Duvar ve Atlas Haritaları
Eğitim ve öğretim amacına yönelik haritalardır. Ölçekleri 1 /
1.100.000'dan daha küçüktür. Dünya'nın tümünü, kıtaları veya ülkeleri
gösterirler.
Özel Haritalar
Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalardan bazıları
şunlardır:
- Araziden Yararlanma Haritaları
Bir bölgede arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır. Bu
haritalar yardımıyla ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının,
orman alanlarının, bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan
alanlar hakkında bilgi edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu
haritalarda gösterilir.
- Ekonomi Haritaları
Dünya'nın bütününün ya da bir bölümünün
ekonomik özelliklerini gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla
endüstri kuruluşlarının türü, sayısı, dağılışı, çalışanların sayısı
hakkında bilgi edinilir.
- Hidrografya Haritaları
Bir bölgenin su potansiyeli (akarsular, göller, yeraltı suları,
kaynaklar) hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla
akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar, göl sularının
özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü sayısı ve verimlilik
derecesi hakkında bilgi edinilir.
- İzoterm Haritaları
Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren eğriye izoterm
denir.
İzotermler yardımıyla çizilen izoterm haritalarından, bir bölgedeki
sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.
Sıcaklık dağılışını daha iyi gösterebilmek için, bu haritalar sıcaklık
basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının
tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.
- Jeomorfoloji Haritaları
Bir bölgedeki şekillenme süreci yani iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan
yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır.
Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti konileri,
sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak gösterilir. Yer
şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar
renklendirilir.
- Nüfus Haritaları
Dünya'nın bütününde ya da bir bölümündeki
nüfusun dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu
haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir. Nüfus yoğunluğu
haritaları ise renklendirilir.
- Toprak Haritaları
Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren
haritalardır. Bu haritalardan, yetiştirilecek ürünlerin belirlenmesi, buna
bağlı olarak topraklardan daha iyi verim alınabilmesi gibi bir çok konuda
yararlanılır.
Ölçeklerine Göre Haritalar
- Büyük Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1 / 200.000'e kadar olan bu haritalarda :
-
Küçültme oranı azdır.
-
Ayrıntı fazladır.
-
Birim düzlemde gösterilen gerçek alan küçüktür.
-
Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı azdır.
Planlar ve topoğrafya haritaları bu gruba
girer.
- Orta Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1 / 200.000 ile 1 / 1.000.000 arasında olan haritalardır.
Ayrıntılar, büyük ölçekli haritalar göre daha azdır.
- Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçekleri 1 / 1.000.000'dan daha küçük olan haritalarda;
-
Ayrıntı en azdır.
-
Küçültme oranı en fazladır.
-
Birim düzlemde gösterilen gerçek alan büyüktür.
-
Eşyükselti eğrileri arasındaki farkı fazladır.
Duvar ve atlas haritaları bu gruba girer.
Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi
Haritalarda Kullanılan Çizim Yöntemleri
Yeryüzü şekillerini harita üzerine aktarmak için kullanılan
yöntemler;
- Kabartma Yöntemi
Kabartma yöntemi ile yapılan haritalarda, yükseltiler belli oranda
küçültülür.
Yer şekilleri kabartılarak gösterilir.
- Gölgelendirme Yöntemi
Gölgelendirme yönteminde, Güneş ışınlarının yer şekilleri üzerine 45
derece açı ile geldiği kabul edilerek arazi yapısı gösterilir. Bu yöntemde
gölgelerin açık veya koyu oluşu arazinin eğimi hakkında bilgi verir.
Gölgelerin koyulaştığı yerlerde eğim azalır. Yer şekilleri ayrıntılı bir
şekilde gösterilemediği için günümüzde yardımcı bir yöntem olarak
kullanılır.
- Tarama Yöntemi
Tarama yöntemi ile yapılan haritalarda, yer şekilleri kısa, kalın, sık
ya da ince, uzun, seyrek çizgilerle taranmış
olarak gösterilir.
Eğim arttıkça taramaların boyları kısalır, sıklaşır ve kalınlığı artar.
Eğimin az olduğu yerlerde ise taramalar uzar, seyrekleşir ve incelir.
Taramanın yapılmadığı yerler ise düzlükleri göstermektedir.
Tarama yöntemi ile harita yapımının zor olması, yükselti, eğim bulma gibi
hesaplamaların yapılamaması gibi nedenlerden dolayı bu yöntem günümüzde
kullanılmamaktadır.
- Renklendirme Yöntemi
Eşyükselti eğrileriyle birlikte kullanılan bu yöntemde yükselti ve
derinlik basamakları renklerle gösterilir. Fiziki haritalarda yükseltiler
genellikle, yeşil, sarı ve kahverenginin çeşitli tonları, derinlikler ise
açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir.
UYARI : Fiziki haritalarda kullanılan renkler, yer şekillerini göstermez.
Yükselti ve derinlik basamaklarını göstermek için kullanılır.
- İzohips (Eş yükselti) Eğrisi Yöntemi
Bu yöntemle yapılan haritalarda yer şekilleri izohipsler yardımıyla
gösterilir.
İzohips (Eş yükselti) Eğrisi
Deniz seviyesinden aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğriye eş
yükselti (izohips) eğrisi, aynı derinlikteki noktaları birleştiren eğriye
eş derinlik (izobath) eğrisi denir.
İzohips Aralığı (Eş Aralık)
İzohipsler haritaların ölçeğine uygun olarak belirlenen yükselti
aralıkları ile çizilir. Bu aralığa izohips aralığı
ya da eş aralık denir.
İzohipslerin Özellikleri
-
İzohipsler iç içe kapalı eğrilerdir.
-
Her izohips, kendisinden daha yüksek izohipslerin çevresini
dolaşır.
-
Dik yamaçlarda izohipsler sık geçer
-
Eğimin azaldığı yerlerde izohipsler seyrek geçer
-
Doruk nokta ya da üçgen ile gösterilir.
-
Çevresine göre çukurda kalan yerler yani çanaklar, içe doğru çizilen
oklarla gösterilir.
UYARI : Kıyı çizgisinden 0 m eğrisi geçer. Her eğri, kendisinden daha
yüksek izohipslerin çevresini dolaşır. İzohipslerin sıklaştığı yerlerde
eğim artar.
Haritalarda Yer şekillerinin Gösterilmesi
Yer şekillerinin gösteriminde en çok kullanılan yöntem izohips
yöntemidir.
İzohips yöntemi ile yapılan haritalarda izohipslerin uzanışına göre,
tepe, sırt, boyun, yamaç, vadi, delta gibi yer şekillerini harita üstünde
tanımlamak mümkündür.
Tepe : Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan
oluşmaktadır.
Sırt : İki akarsu vadisini birbirinden
ayıran ve birbirine ters yönde eğimli
yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir. Sırtların üzeri düz olabileceği
gibi keskin de olabilir.
Boyun : Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en
yüksek, iki doruk arasındaki alanın en alçak yerine boyun denir. Buralara
bel ya da geçit de denir.
Yamaç : Yeryüzündeki eğimli yüzeylerdir.
Vadi : Akarsuyun açtığı, sürekli inişi bulunan, uzun, doğal
oluktur.
Delta : Akarsuyun taşıdığı maddeleri denize
ya da göle ulaştığı yerde biriktirmesi ile
oluşan yeryüzü şeklidir.
UYARI : İzohipslerin "V" şeklini aldığı yerlerde, açık taraf akarsu akış
yönünü gösterir. Akarsuların delta oluşturdukları yerlerde, izohipsler
deniz veya göl yüzeyine doğru çıkıntı yapar.
İzohipsin "V" şeklini aldığı yerlerde yükselti "V"
nin açık ucuna doğru artıyorsa sırt, sivri
ucuna doğru artıyorsa vadi vardır.
Boyun olabilmesi için, karşılıklı iki tepe arasında, birbirine ters yönde
uzanan iki akarsu vadisinin bulunması gerekir.
Profil Çıkartma
Topoğrafya yüzeyinin düşey düzlemde yaptığı
ara kesite topoğrafik profil denir.
Haritalarda yeryüzü kuşbakışı olarak görüldüğü için profil, yer
şekillerinin yandan görünüşü hakkında bilgi verir.
Profil eş yükselti eğrisi yöntemi ile yapılan haritalardan yararlanarak
çizilir.
Gerçek Uzunluğu Hesaplama
Gerçek uzunluk, diğer bir deyişle arazi üzerindeki uzunluk,
Gerçek Uzunluk = Ölçek (Payda) * Harita Uzunluğu
formülü ile ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : 1 / 850.000 ölçekli bir haritada A - B kentleri arası 8 cm
ölçülmüştür. Buna göre iki kent arasındaki kuş uçuşu uzaklık kaç
km'dir?
Orantıyla Çözüm :
Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 850.000 cm haritada 1 cm
gösterilmiştir.
1 cm 850.000 cm'yi gösterdiğine göre
8 cm x cm'yi gösterir.
----------------------------------------------------------------
x = 8 * 850.000 / 1 = 6.800.000 cm
cm'yi
km'ye çevirmek için 5 basamak sola doğru
gitmek gerekir.
6.800.000 cm = 68 km'dir.
Formülle Çözüm :
Gerçek Uzunluk = Ölçek * Harita Uzunluğu
Gerçek Uzunluk = 850.000 * 8
Gerçek Uzunluk = 6.800.000 cm = 68
km'dir.
Haritadaki Uzunluğu Hesaplama
Harita üzerindeki uzunluk
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda)
formülü ile ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : Arazi üzerindeki 180 km'lik uzunluk 1
/ 900.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?
Orantıyla Çözüm :
1 / 900.000 ölçeğinde,
1 cm 9 km'yi gösteriyorsa
x cm 180 km'yi gösterir.
----------------------------------
x = 1* 180 / 9 = 20 cm'dir.
Formülle Çözüm :
Ölçeğe göre, arazi üzerindeki 900.00 cm haritada 1 cm gösterilmiştir.
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçek (payda)
Harita Uzunluğu = 18.000.000 / 900.000
Harita Uzunluğu = 20 cm'dir.
Haritadaki Uzunlukların Karşılaştırılması
İki harita uzunluğunun karşılaştırılması esasına dayanan sorular ters
orantı kurularak ya da iki aşamalı olarak
çözülür.
Örnek : 1 / 750.000 ölçekli bir haritada A-B noktaları arasındaki uzaklık
12 cm ölçülmüştür. Aynı uzaklık
1 / 1.500.00 ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir.
Çözüm l :
1 / 750.000 ölçekli haritada 12
cm'lik uzaklık, 1 / 1.500.000 ölçekli haritada
x cm gösterilir.
Ölçekler arasında 750.000 / 1.500.000 oranı bulunduğuna göre harita
uzunlukları arasında 12 / x oranı vardır.
x = 750.00 * 12 / 1.500.000 = 6 cm'dir.
Çözüm 2:
1. haritadan yararlanarak gerçek uzaklığı bulalım
1 cm 7.5 km'yi gösteriyorsa,
12 cm x km'yi gösterir.
-----------------------------------------------------
x = 12 * 7.5 / 1 = 90 km'dir.
2. haritadan yararlanarak haritadaki uzunluğu bulalım :
15 km'yi 1 cm gösteriyorsa
90 km'yi x cm gösterir
---------------------------------
x = 90 * 1 / 15 = 6 cm'dir.
İzdüşümsel Alanın Hesaplanması
İzdüşümsel alan, yer şekillerinin izdüşümünün alınması ile hesaplanan
alandır. Arazi üzerindeki gerçek alan hesaplamalarında ise yer şekilleri
yüzölçümü dikkate alınır. Bu nedenle bir yerin izdüşümü alanı ile gerçek
alanı arasındaki fark yardımıyla arazinin engebeliliği hakkında bilgi
edinilebilir.
İzdüşüm alanı ile gerçek alan arasındaki fark fazla ise, arazinin
engebesi de fazladır.
İzdüşümsel alan,
İzdüşümsel Alan = Ölçek (Payda)2 * Haritadaki Alana
formülü ile ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : 1 / 700.000 ölçekli bir haritada bir adanın kapladığı alan 15
cm2 olduğuna göre adanın izdüşümsel alanı kam km2
dir?
Orantıyla Çözüm :
Ölçeğe göre, 1 cm 700.000
cm'yi göstermektedir.
1 cm2 49 * 1010 km2 yi gösterdiğine
göre,
15 cm2 x km2'yi gösterir.
--------------------------------------------------------------
x = 15 * 49 * 1010 = 735 * 1010 cm2
dir.
cm2'yi km2'ye çevirmek gerekir. 735 * 10 cm2
= 735 km2'dir.
Formülle Çözüm :
İzdüşümsel Alan = (Ölçek Paydası)2 * Haritadaki Alan
İzdüşümsel Alan = (700.000)2 * 15
İzdüşümsel Alan = 49 * 1010 * 15 = 735 * 1010
cm2
cm2'yi km2'ye çevirmek gerekir. 735 * 1010
cm2 = 735 km2'dir.
Haritadaki Alanı Hesaplama
Haritadaki alan,
Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek (Payda)2
formülü ile ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : Gerçek alanı 590.4 km2 olan göl 1 / 1.200.000 ölçekli
haritada kaç cm2 gösterilir.
Orantıyla Çözüm :
Ölçeğe göre ;
1 cm 12 km'yi göstermektedir.
1 cm2 144 km2'yi gösteriyorsa
x cm2 590.4 km2'yi gösterir.
x = 590.4 / 144 = 4.1 cm2 dir.
Formülle Çözüm :
Haritadaki Alan = Gerçek Alan / Ölçek2 (Payda)
Haritadaki Alan = 590.4 / (12)2
Haritadaki Alan = 590.4 / 144 = 4.1 cm2
UYARI : Haritalardaki alan hesaplanırken ölçek paydasının karesi mutlaka
alınmalıdır.
Ölçek Hesaplama
Harita ve arazi üzerindeki uzunlukların verildiği sorularda ölçek,
Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
formülü ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : Arazi üzerindeki 84 km'lik uzunluk,
ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm gösterildiğine göre, haritanın ölçeği
nedir?
Orantıyla Çözüm :
84 km cm'ye çevrilir.
7 cm 8.400.000 cm'yi gösteriyorsa
1 cm x cm'yi gösterir.
-----------------------------------------------
x = 1 * 8.400.000 / 7 = 1.200.000 cm'dir.
Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Formülle Çözüm :
Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Ölçek (Payda) = 7 / 8.400.000
Ölçek (Payda) = 1.200.000 cm
Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Ölçek Hesaplama
Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçek
Ölçek (Payda) = Haritadaki Alan / Gerçek Alan kesrinin karekökü
formülü ya da doğru orantı kurularak
hesaplanır.
Örnek : Gerçek Alanı 4375 km2 olan bir göl, ölçeği bilinmeyen
haritada 7 cm2 gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?
UYARI : Harita ve arazi üzerindeki alanların verildiği sorularda ölçeği
hesaplarken kare kök almayı unutmayınız.
Eğim Hesaplama :
Eğim : Topoğrafya yüzeyinin yatay düzlemle
yaptığı açıya eğim denir.
Eğim,
Eğim = Yükseklik (m) * 100 / Yatay Uzaklık
formülü ile hesaplanır.
Örnek : A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm
gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B
arasındaki eğim binde (%o) kaçtır?
Çözüm A B arasındaki gerçek uzaklık;
4 * 6 = 24 km olduğuna göre,
Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000
Eğim = 1200 / 24.000 * 1000
Eğim = %o 50'dir.
UYARI : Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak
hesaplanırken 1000 ile çarpılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder