Türkiye’nin Coğrafi Konumu
Türkiye’nin Coğrafi Konumu ve Özellikleri
Türkiye Kuzey Yarım Küre’de, eski dünya karalarının birbirine en çok
yaklaştıkları stratejik bir bölgede yer alır. Buna bağlı olarak
matematiksel ve özel konumu ülkenin sosyal, politik ve ekonomik durumu
üzerinde etkili olmaktadır.
Türkiye’nin Matematiksel Konumu
Türkiye 36° - 42° Kuzey enlemleri, 26°-45° Doğu boylamları arasında yer
alır. Buna bağlı olarak;
-
Türkiye dört mevsimin belirgin olarak yaşandığı ılıman kuşakta yer
alır
-
Güneş ışınları yıl içinde düz zeminlere dik gelmez. Bu nedenle yatay
düzleme dik duran cisimlerin gölge boyları sıfır olmaz.
-
Ülkenin doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır.
Türkiye’nin Özel Konumu
Türkiye’nin eski dünya karaları olan Asya ve Avrupa kıtalarında
toprakları bulunur. Üç tarafı denizlerle çevrili yarımada özelliği taşır.
Ortalama yüksekliği fazla olup (1130 m), yükseklik batıdan doğuya doğru
artar. Yakın jeolojik zamanda oluştuğundan kırıklı arazisi fazladır. Bu
nedenle tektonik depremler sık görülür. Maden çeşitleri fazladır. Ortadoğu
ve Asya petrollerine yakınlığı, boğazlara sahip olması jeopolitik önemini
artırır.
Türkiye’yi Çevreleyen Denizler
Karadeniz
Sularının Özellikleri
Karadeniz, bol su taşıyan akarsularla beslendiğinden ve bol yağışlı bir
bölgede bulunduğundan su seviyesi yüksektir.
Bulunduğu enlem nedeniyle suların sıcaklığı Akdeniz sularına göre daha
düşüktür
Derinlerde kükürtlü hidrojen gazının bulunması, 200
m’nin altındaki derinliklerde deniz
canlılarının yaşamını engeller.
Tuzluluk oranı, %o 18’dir.
Akıntılar
Karadeniz’in su seviyesinin yüksek ve tuzluluk oranının düşük olması
nedeniyle Karadeniz’den Marmara Denizi’ne doğru bir üst akıntı
bulunmaktadır. Marmara Denizi’nden de Karadeniz’e doğru alt akıntı
bulunur.
Kıyı Tipi
Karadeniz’in Anadolu kıyıları, dağlar kıyıya paralel uzandığından
genellikle dik ve yüksek kıyılar şeklindedir. Boyuna kıyı tipi
özelliğindedir. Bu nedenle, Anadolu kıyılarının gerçek uzunluğu ile kuş
uçuşu uzunluğu arasındaki fark azdır.
Marmara Denizi
Sularının Özellikleri
Marmara Denizi sularının özelliği bakımından, Akdeniz ile Karadeniz
arasında bir geçiş özelliği gösterir.
Karadeniz’den olan üst akıntı nedeniyle yüzeyde %o 23 tuzluluk oranı,
Akdeniz’den olan alt akıntının etkisiyle derinlerde %o 36
civarındadır.
Akıntılar
Akdeniz’in tuzlu suları alt akıntı ile Karadeniz’in az tuzlu suları ise
üst akıntı ile Marmara Denizi sularına karışır.
Kıyı Tipi
Marmara Denizi kıyılarında birden fazla kıyı tipi görülmektedir. Örneğin,
İstanbul ve Çanakkale Boğazı kıyılarında
ria kıyı tipi, İzmit-Yalova arasında enine
kıyı tipi, kuzey kıyılarında limanlı kıyı tipi görülür.
Ege Denizi
Sularının Özellikleri
Sularının özellikleri bakımından Akdeniz’e benzerlik gösterir. Tuzluluk
oranı, Ege Denizi’nin kuzeyinde yaklaşık %o33, güneyinde ise yaklaşık %o
37 dir.
Akıntılar
Akdeniz’in tuzlu suları alt akıntı ile Ege Denizi sularına karışmaktadır.
Karadeniz’den ise Ege Denizi’ne doğru üst akıntı bulunmaktadır.
Kıyı Tipi
Ege Denizi’nin Edremit – Kuşadası arası, dağlar kıyıya dik uzandığından
enine kıyı tipindedir. Güneybatı Anadolu kıyıları ise (Bodrum, Marmaris,
Datça) ria tipi kıyılardır.
Akdeniz
Sularının Özellikleri
Akdeniz sularının sıcaklığı diğer denizlerimizden daha yüksektir.
Bulunduğu enlem nedeniyle sıcaklık ve buharlaşma fazladır. Buna bağlı
olarak, tuzluluk oranı %o 36 ilse %o 39 arasında değişir.
Akıntılar
Akdeniz’in çok tuzlu yoğun suları dip akıntı ile Marmara Denizi’ne
ulaşır.
Kıyı Tipi
Akdeniz’in Anadolu Kıyıları genlikle boyuna kıyı özelliğindedir. Finike –
Kaş arasında Dalmaçya kıyı tipi görülür.
Türkiye’nin Sınırları ve Komşuları
Türkiye’nin kara ve deniz sınırlarının toplam uzunluğu yaklaşık 11.000
km’dir. Burada Türkiye’nin kara sınırları ve
komşuları incelenecektir.
Sınırları
Türkiye’nin kara sınırları yaklaşık 2753
km’dir. Irak ve İran sınırları doğal sınır
özelliği taşımaktadır. Diğer sınırlarımız yer
yer bazı engellerden geçseler bile büyük
çoğunluğu politik sınır özelliğindedir. En uzun sınırımız 877
km’lik Suriye, en kısa sınırımız 18
km’lik
Nahçıvan sınırıdır.
Komşuları
Asya ile Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan bir köprü özelliğindeki
Türkiye, Asya’da Gürcistan, Ermenistan,
Nahçıvan, İran, Irak, Suriye, Avrupa’da
Yunanistan ve Bulgaristan ile sınır komşusudur.
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Türkiye’nin bölgelerini incelerken öncelikle bazı kavramların bilinmesi
gerekir. Bunlar coğrafi bölge, coğrafi bölüm ve yöredir.
Coğrafi Bölge : Taşıdığı belirli Coğrafi özellikleri ile
çevresinden ayrılan, kendi içinde benzerlik gösteren en geniş coğrafi
birimdir. Coğrafi bölgelerin sınırları belirlenirken doğal koşullar,
sosyal ve ekonomik özellikler temel alınır.
Coğrafi Bölüm : Bir coğrafi bölge içinde doğal koşullar, sosyal ve
ekonomik özellikler bakımından farklılık gösteren küçük birimlerdir.
Yöre : Bölüm içerisinde farklı özelliklere sahip, bölümden daha
küçük birimlerdir. Iğdır Yöresi, Göller Yöresi, Menteşe Yöresi gibi.
Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri
Ülkemiz 1941 yılında toplanan Birinci Coğrafya Kongresi’nde 7 coğrafi
bölgeye ve 21 bölüme ayrılmıştır. Bunlar,
-
Karadeniz Bölgesi
-
Marmara Bölgesi
-
Ege Bölgesi
-
Akdeniz Bölgesi
-
İç Anadolu Bölgesi
-
Doğu Anadolu Bölgesi
-
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Bölge adını komşu olduğu Karadeniz’den almıştır. Bölgenin
tümü doğal, ekonomik ve beşeri özellikler bakımından benzer özellikler
gösterir. Ancak yer şekilleri, iklim, tarım, yerleşme ve ekonomik
etkinliklere bağlı olarak 3 bölüme ayrılmıştır. Bunlar Batı, Orta ve Doğu
Karadeniz’dir.
Yer şekilleri
Dağlar : Batı Karadeniz’de birbirine paralel 3 sıra halinde uzanan
dağlar, Orta Karadeniz’de kıyıdan uzaklaşıp, tek sıra halinde uzanır.
Ortalama yükselti azalmıştır. Doğu Karadeniz’de ise dağlar iki sıra
halinde uzanır. Bölgenin en yüksek dağları bu bölümdedir. Dağ sıraları
arasında batı-doğu yönlü uzanan çöküntü ovaları ile Çoruh-Kelkit,
Gökırmak ve
Devres vadiler yer alır.
Ovalar : Bölgenin en geniş kıyı ovaları Çarşamba ve Bafra
delta ovalarıdır. İç kesimlerde Suluova, Taşova, Turhal, Merzifon, Tosya,
Boyabat gibi çöküntü ovaları yer alır. Bu çöküntü ovaları Türkiye’nin en
aktif deprem bölgeleridir.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Yenice, Bartın, Kızılırmak,
Yeşilırmak ve Çoruh bölgenin önemli
akarsularıdır. Yatak eğimleri fazla, rejimleri düzensiz akarsulardır. Kar
erimelerine bağlı olarak ilkbahar aylarında akım yüksektir.
Göller : Bölgede buzul gölleri ve heyelan set gölleri fazladır. Özellikle
Doğu Karadeniz Dağları’nda buzul etkisiyle oluşmuş buzul gölleri
yaygındır. Sera (Uzungöl), Tortum,
Borabay, Abant ve
Yedigöller başlıca heyelan set gölleridir.
Ayrıca bölgede çok sayıda baraj gölü bulunmaktadır.
İklim
Bölgenin kıyı şeridinde her mevsim yağışlı, yazları serin, kışları ılık
geçen Karadeniz iklimi etkilidir. Bu iklimi etkileri Orta
Karadeniz’de yer şekillerine bağlı olarak iç kesimlere kadar ulaşır. Batı
ve Doğu Karadeniz’in iç kesimlerinde iklim karasallaşır, yağış miktarı
azalır.
Doğal Bitki Örtüsü
İklim koşullarının orman yetişmesine uygun olduğu Karadeniz Bölgesi’nde
özellikle denize dönük dağ yamaçlarında sık orman örtüsü görülür. Ormanlar
deniz seviyesinden başlar ve 2200 metrelere kadar ulaşır.
Nüfus ve Yerleşme
Bölge, nüfus sayısı bakımından 3. sırada yer alır. Nüfusun büyük bölümü
Doğu Karadeniz kıyıları , Orta Karadeniz’deki ovalar ve Batı Karadeniz’de
Zonguldak Yöresi’nde toplanmıştır. Bölgede iklimin nemli olması ve
tarımsal koşullar, kırsal nüfusun fazlalığına yol açmıştır. Arazinin
engebeli olması, su kaynaklarının bolluğu dağınık yerleşmeyi
yaygınlaştırmıştır. Konut tipi olarak ahşap evler yaygındır.
İller
Amasya, Artvin, Bartın, Bayburt, Bolu, Çorum, Giresun, Gümüşhane,
Karabük, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon,
Zonguldak.
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölge ikliminin nemli olması, kıyıda yaz mevsiminin yağışlı
geçmesi, buğday arpa gibi tahıl tarımını
engellemiştir. Bol neme gereksinim duyan tarım ürünlerini
yaygınlaştırmıştır. Tarım arazileri parçalı ve dar olup, genellikle eğimli
arazilerdir. Bu durum tarımda makine kullanımını engellemiştir. Doğu
Karadeniz kıyılarında bahçe tarımı yaygındır.
Tarım Ürünleri
Mısır : Kıyı kesiminde buğdayın yerini almıştır. Halkın temel
besin maddesidir. Bölge mısır üretiminde 1. sırada yer alır. Ancak
üretilen mısırın tümü bölge içinde tüketildiğinden ticari değeri
yoktur.
Tütün : Karadeniz Bölgesi, üretimde Ege Bölgesi’nden sonra 2.
sırada yer alır. Bafra Ovası (Samsun) en yoğun ekim yapılan alandır.
Ayrıca Tokat, Amasya, Düzce Ovası (Bolu) ve Rize Yöresi’nde
yetiştirilir.
Fındık : Kış ılıklığına gereksinim duyan fındık Karadeniz iklimine
en uyumlu üründür. Türkiye üretiminin %84’ü Karadeniz Bölgesi tarafından
karşılanır. Bütün Karadeniz kıyılarında, yer
yer iç kesimlerde yetişmesine karşın, en yoğun
olarak Ordu ve Giresun’da üretilir.
Çay : Muson iklimine uyumlu bir tarım ürünüdür. Bol nem ve kış
ılıklığına gereksinim duyar. Trabzon – Rize arasında Doğu Karadeniz
kıyılarında, denize dönük yamaçlarda yetiştirilir. Ülke üretiminin
tamamını Karadeniz Bölgesi karşılar.
Pirinç : Bol suya gereksinim duyar. Akarsu vadi tabanlarında
ekimi yapılır. Tosya, Boyabat, Çarşamba ovaları başlıca ekim alanlarıdır.
Şekerpancarı : Bol yağışlı olan Doğu Karadeniz kıyıları dışında
tüm bölgede yetişme koşulları vardır. Ekim alanları Kastamonu,
Çorum, Tokat, Amasya illerinde geniştir.
Keten-kenevir : Nemli iklim bitkisi olan keten Batı
Karadeniz Bölümü’nde Kastamonu ve Sinop’ta yetiştirilir. Kenevir ise
uyuşturucu özelliği nedeniyle devlet kontrolünde üretilir.
Meyve : Amasya’da elma, Kastamonu’da erik, Rize’de turunçgiller,
Orta Karadeniz’de üzüm, Batı Karadeniz’de kestane tarımı yaygındır.
Hayvancılık
Gür otlaklar ve nemli iklimi büyükbaş hayvancılığı yaygınlaştırmıştır
Batı ve Orta Karadeniz iç kesimlerinde tiftik keçisi yetiştirilir.
Balıkçılık önemli geçim kaynağıdır.
Bolu Yöre’sinde arıcılık ve kümes hayvancılığı yaygındır.
Ormancılık
Ormanların geniş yer kaplaması, ormancılığı önemli bir geçim kaynağına
dönüştürmüştür. Batı ve Doğu Karadeniz’de kereste, tomruk, parke ve kağıt
fabrikaları bulunur.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Doğu Karadeniz’de Artvin ve
Murgul (Göktaş), Batı Karadeniz’de, Kastamonu
– Küre’de bakır çıkartılır. Bölgede çıkarılan bakır, Samsun bakır
fabrikasında işlenir.
Enerji Kaynakları : Zonguldak havzasında taşkömürü çıkartılır.
Türkiye üretiminin tamamını burası karşılar. Demir-çelik endüstrisinde
enerji kaynağı olarak kullanılır. Taşkömürü tozundan
Çatalağzı termik santralinde elektrik
üretilir. Bolu, Çorum, Amasya ve Havza’da linyit yatakları
işletilmektedir.
Enerji Üretim Tesisleri : Kızılırmak üzerinde
Altınkaya,
Yeşilırmak üzerinde
Almus, Hasan ve Suat Uğurlu hidroelektrik
santralleri kuruludur. Hopa’da petrolle çalışan termik santral yer
alır.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
UYARI : Endüstri Batı Karadeniz Bölümü’nde gelişmiştir. Zonguldak Havzası
Türkiye’nin ağır sanayi bölgesidir.
Şeker : Kastamonu, Turhal (Tokat), Suluova (Amasya), Çorum,
Çarşamba (Samsun)
Çay : Rize ve çevresi
Demir – çelik : Ereğli (Zonguldak) ve Karabük
Kağıt : Çaycuma (Zonguldak), Taşköprü (Zonguldak), Aksu
(Giresun)
Kereste : Bolu, Düzce, Bartın, Ayancık
Ulaşım
Yer şekilleri nedeniyle Orta Karadeniz Bölümü dışında bölgede ulaşım
zordur. Samsun ve Zonguldak dışında demiryolu ile
ard bölgesine bağlı olan liman yoktur. Samsun
ve Trabzon bölgenin gelişmiş liman kentleridir. Trabzon Limanı,
Zigana ve Kop geçitleri ile bölge içine ve
oradan da komşu ülkelere bağlanmıştır.
Turizm
Bölgede gerek tarihi kalıntılar gerekse doğal güzellikler turizm için
önemli potansiyel oluşturmaktadır. Bölge iklimi deniz turizminin
gelişmesini engellemiştir. Batı Karadeniz’de Amasya ve Sinop’ta deniz
turizmi gelişmeye başlamıştır. Özellikle
Kaçkar Dağları’ndaki buzul gölleri,
değişik bitki türleri bölgenin deniz turizmindeki açığını kapatacak
derecede ilgi görmektedir. Bolu Aladağlar ve
Abant çevresi kış sporlarının yapıldığı önemli merkezlerdir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Karadeniz Bölgesi ekonomik gelişmişlik açısından 5. sırada yer alır.
Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet
türlerinin listesi verilmiştir.
Çay
Fındık
Kenevir
Pirinç
Mısır
Tütün
Deniz ürünleri
Taşkömürü
Bakır
Marmara Bölgesi, yer şekilleri ve
sosyo-ekonomik özelliklerine göre dört bölüme
ayrılmıştır. Bunlar, Yıldız Dağları Bölümü, Çatalca - Kocaeli Bölümü,
Ergene Bölümü ve Güney Marmara Bölümüdür.
Yer şekilleri
Dağlar : Yer şekilleri bakımından sade görünümlü olan bölge,
bölgeler arasında ortalama yüksekliği en az olandır. Samanlı, Yıldız,
Koru, Ganos, ve Biga Dağları bölgedeki başlıca
dağ sıralarıdır. En yüksek dağ kütlesi Uludağ’dır.
Ovalar : Ergene, Adapazarı, Yenişehir, Karacabey, İnegöl ve
Balıkesir bölgenin önemli ovalarıdır.
Platolar : Bölgede aşınmış tepelikler, dalgalı araziler, geniş yer
tutar. Çatalca, Kocaeli, Biga ve Gelibolu platoları yer alır.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Ergene, Susurluk ve Sakarya bölgenin önemli
akarsularıdır. Ayrıca Biga Yarımadası’nda (Çanakkale Boğazı çıkışında)
denize dökülen Karamenderes ile Marmara
Denizi’ne dökülen Kocabaş çayları bulunur.
Göller : Bölgenin Güney Marmara Bölümü’nde tektonik oluşumlu,
büyük tatlı su gölleri bulunur. Bunlar İznik Gölü,
Ulubat Gölü, Manyas Gölü ve Sapanca Gölü’dür.
Durusu (Terkos), Büyük Çekmece ve Küçük
Çekmece gölleri ise kıyı set gölleridir. Ayrıca bölgede birçok baraj gölü
de bulunmaktadır.
İklim
Bölge, Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim arasında
geçiş alanıdır. Ergene Bölümü dışında, bölgede
bozulmuş Akdeniz iklimi görülür. Karadeniz ikliminin ve enlemin
etkisine bağlı olarak yaz kuraklığı Akdeniz Bölgesi’ne göre daha azdır.
Kışın kar yağışı olağandır. Ergene Bölümü’nde ise karasal iklim
özellikleri görülür. Bölgenin kış mevsiminde en soğuk bölümü burasıdır.
UYARI : Marmara Bölgesi’nde çeşitli iklim tiplerinin görülmesi, bitki
örtüsünün ve tarım ürünlerinin çeşitlenmesine yol açmıştır.
Doğal Bitki Örtüsü
Marmara kıyılarında 250-300 m yükseltiye kadar maki görülür. Karadeniz
kıyıları ile Uludağ’da ormanlar yer alır. Yıldız Dağları Bölümü ise
ormanların en geniş alan kapladığı yerdir. Orman bakımından 4. sırada yer
alan bölgede iç kesimlere doğru gidildikçe
antropojen bozkırlar görülür.
Nüfus ve Yerleşme
Marmara en kalabalık bölgedir ve nüfus yoğunluğu bakımından ilk sırada
yer alır. Nüfuslanması, çok göç almasının bir sonucudur. Buna bağlı olarak
kentleşme oranı en yüksek olan bölgedir. Çatalca – Kocaeli Bölümü ile
Bursa Yöresi yoğun nüfuslanmıştır. Yıldız Dağları Bölümü, Biga ve Gelibolu
Yarımadası bölgenin en tenha yerleridir.
İller
Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, Kırklareli,
Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ, Yalova
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölgenin fazla engebeli olmaması nedeniyle, yüzölçümüne göre ekli-dikili
arazinin en geniş alan kapladığı bölgedir. Tarımsal ürün çeşitliliğinin en
fazla olduğu bölge olmasında yükselti azlığı ve çeşitli iklimlerin
geçiş alanında bulunması etkili olmuştur.
Modern tarım yöntemleri kullanıldığından, elde edilen verim yüksektir.
Ancak tüketici nüfus fazlalığı nedeniyle tarım ürünleri bölge
gereksinimini karşılayamaz.
Tarım Ürünleri
Buğday : Trakya’da Ergene Bölümü’nde yoğun olarak yetiştirilir.
Bölge, üretimde İç Anadolu’dan sonar 2. sırada yer alır.
Ayçiçeği : Tohumlarından yağ elde etmek için yetiştirilir. Türkiye
üretiminin % 80 ini bu bölge karşılar. Ergene ve Güney Marmara
Bölümleri’nde ekimi yoğunlaşır.
Şekerpancarı :
Trakya, Güney Marmara ve Adapazarı ovalarında ekim yapılır.
Tütün : Bölge, Türkiye üretiminde 3. sırayı alır. Bursa,
Balıkesir, Adapazarı’nda ekimi yoğunlaşır.
Mısır : Bölge, üretimde Karadeniz’den sonra 2. sırayı alır.
Adapazarı ve Bursa önemli ekim alanlarıdır.
Pirinç : Meriç ovalarında ekimi yoğunlaşır. Edirne bölge
üretiminde ilk sırayı alır.
Şerbetçi otu : Bira sanayinde tad ve
koku verici olarak kullanılır. Bilecik Yöresi’nde ekimi yapılır.
Zeytin : Güney Marmara Bölümü’nde Gemlik ve Mudanya Yöresi’nde
üretimi yoğunlaşır. Bölge, üretimde Ege’den sonar 2. sırayı alır. İri
kalitede sofralık zeytin yetiştirilir.
Dut : Bölgede ipek böceği yetiştiriciliğine bağlı olarak dutçuluk
önem taşır. Bursa, Balıkesir, Bilecik Yöresi’nde yoğun olarak
yetiştirilir.
Meyve : Bursa Yöresi’nde yoğun olarak yetiştirilir. Şeftali,
kiraz, çilek, kestane ve üzüm başlıcalarıdır.
Sebze : Bursa ve Adapazarı ovalarında yoğun olarak yetiştirilir.
Domates, patates, sarımsak, soğan, patlıcan, kabak, biber
başlıcalarıdır.
Hayvancılık
Makineli tarım nedeniyle otlak alanları daraldığından besi hayvancılığı
ve mandıracılık gelişmiştir. Büyük kentler çevresinde kümes hayvancılığı
yaygındır. Bursa Yöresi’nde ipek böcekçiliği önem taşır ve merinos koyunu
yetiştirilir. Boğazlar ve Marmara’da balıkçılık yapılır.
Ormancılık
Yıldız Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında, Samanlı Dağları üzerinde ve
Uludağ çevresinde verimli ormanlar bulunur. Özellikle Karadeniz
kıyılarındaki meşe ormanlarından yakacak odun üretiminde yararlanılır.
Yıldız Dağları Bölümü’ndeki ormanlardan odun kömürü ve kereste
üretimi yapılır. Güney Marmara Bölümü’ndeki ormanlar ise üretime en
elverişli ormanlar arasındadır.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler
Maden ve enerji üretiminde Marmara Bölgesi’nin Türkiye ekonomisine
katkısı azdır. En önemli yer altı zenginliği Susurluk, Bigadiç ve Mustafa
Kemal Paşa Havzasında çıkarılan bor mineralleridir.
Enerji Kaynakları
Trakya (Saray, Harmanlı), Çan ve Bilecik’te önemli bir enerji
kaynağı olan linyit yatakları bulunmaktadır. Trakya
Hamitabat ve Marmara
Ereğlisi’nde doğal gaz çıkarılır.
Enerji Üretim Tesisleri
Enerji üretiminin en az, tüketiminin ise en çok olduğu bölgedir.
Hamitabat’taki doğalgaz çevrim
tirübünü ile
Orhaneli’de linyitle çalışan termik santral
başlıca üretim tesisleridir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Şeker : Alpulu, Susurluk, Adapazarı
Konserve : Bursa, Çanakkale
Bitkisel Yağ : Trakya’da yoğunlaşır
İçki-Sigara : Tekirdağ, İstanbul
İlaç : İstanbul
Dokuma : Bursa, İstanbul
Seramik : İstanbul, Çanakkale, Bilecik
Elektrikli Ev Eşyaları : İstanbul, İzmit
Kağıt : İzmit, Balıkesir başlıcalarıdır.
Cam : Kırklareli, İstanbul
Petrol Rafinerisi : İzmit (İpraş)
Petro – kimya : İzmit
Otomotiv : Bursa, İstanbul, İzmit, Adapazarı
Traktör – Vagon : Adapazarı
Gemi Yapımı : İstanbul, Gölcük
Ulaşım
Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan en kısa kara ve demiryolları
bu bölgeden geçer. Yer şekillerinin sade olması ve yükseltinin azlığı
ulaşımı kolaylaştırmıştır. Yıldız Dağları Bölümü ile Biga Yöresi’nde
arazinin engebeli olması nedeniyle ulaşım gelişmemiştir. İstanbul, kara,
hava, deniz ve demiryolu ulaşımının kesiştiği noktada yer alır. Bursa ve
Edirne de önemli yolların geçtiği diğer
merkezlerdir. Bandırma, Kocaeli (İzmit) ve Tekirdağ ise diğer önemli liman
kentleridir.
Turizm
Marmara Bölgesi doğal güzelliklerinin yanı sıra tarihi ve kültürel
zenginliğiyle de turizmde önemli bir paya sahiptir. Türkiye turizm
gelirinin % 50 sini bu bölge sağlamaktadır. İstanbul ve Bursa bölgenin iki
önemli turizm merkezidir. Ayrıca Edirne, İznik, Çanakkale ve Gelibolu
tarihi turizmin geliştiği yerlerdir. Özellikle Bursa ve Gönen çevresinde
kaplıca turizmi gelişmiştir. Güney Marmara Bölümü’ndeki Kuş Cenneti ve
Uludağ milli parkları da bölge turizmine önemli katkıda bulunmaktadır.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Marmara Bölgesi endüstri ve ticaret sektörünün yoğunlaştığı Türkiye’nin
en gelişmiş bölgesidir. Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün
ve ekonomik faaliyetlerin listesi verilmiştir.
Ayçiçeği
Sebze
Zeytin
Buğday
Deniz Ürünleri
İpek Böcekçiliği
Endüstri ürünleri
Turizm
Ege Bölgesi, yer şekilleri, iklim ve bunun etkisine bağlı olarak beşeri
ve ekonomik yönden farklı olan iki bölüme ayrılmıştır. Bunlar Ege Bölümü
ve İç Batı Anadolu Bölümüdür.
Yer şekilleri
Yer şekillerinin oluşmasında 3. zaman sonları ile 4. zaman başlarındaki
tektonik hareketler belirleyici olmuştur.
Dağlar : Bölgenin batısında, Ege Denizi’ne dik uzanan, doğu-batı
yönlü dağlar ile bu dağlar arasındaki çöküntü ovaları yer alır. Kuzeyden
güneye doğru sıralanan Kaz Dağı, Mardan Dağı,
Yunt Dağı,
Bozdağlar ve Aydın Dağları kırılma sonucu
oluşan horstlardır. Manisa’nın Kula ilçesi
yakınlarında genç volkan konileri yer alır.
Ovalar : Doğu – batı yönlü uzanan dağ sıraları arasında yer alan
Edremit, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve
Büyük Menderes ovaları kırılma sonucu oluşan
grabenlerdir. Ege Bölümü’nde yüksekliği 250
metreden daha az olan çöküntü ovaları yer alır ve iç kesimlere doğru
uzanır. Bölgenin en güneyindeki Menteşe Yöresi’nde ise
karstik ovalar yaygındır.
Platolar : Bölgedeki platolar Ege
grabenlerinin doğusunda, İç Batı Anadolu
Bölümü’ndeki yüksek düzlüklerdir. Kıyı Ege ovalarının bittiği yerde, plato
görünümündeki İç Batı Anadolu eşiği başlar. İç Batı Anadolu Platosu
üzerinde yüksekliği 2000 metreden az olan Demirci,
Eğrigöz, Şaphane, Murat, Emir ve Sandıklı
Dağları yer alır.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Bölgenin akarsuları
Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük
Menderes’tir. Hepsi Ege Denizi’ne dökülür. Akarsuların aşağı çığırlarında
arazi eğimi azaldığı için menderesler, akarsu ağızlarında ise akarsularla
aynı adları taşıyan irili-ufaklı delta ovaları oluşmuştur. Akarsuların
yatak eğimi az olduğu için hidroelektrik potansiyelleri de azdır.
Göller : Göl bakımından fakir olan Ege Bölgesi’nde
Bafa (Çamiçi) ve
Marmara gölleri yer alır. Bu göller
alüvyal set gölleridir. Suları tatlıdır.
İklim
Kıyı kesimindeki Asıl Ege Bölümü’nde Akdeniz iklimi özellikleri görülür.
Akdeniz ikliminin etkileri, çöküntü ovaları boyunca, kıyıdan yer
yer 100-150 km kadar içerilere sokulur. Kıyı
kesiminde kar yağışları ve don olayları çok ender görülür. Kışları oldukça
ılımandır. Yaz mevsimi kıyı ovalarında oldukça sıcak ve kurak geçer. İç
Batı Anadolu Bölümü’nde ise Akdeniz ikliminden karasal iklime
geçiş özelliği görülür. Sıcaklık farkları
artar. İç Batı Anadolu’da kış mevsimi kıyı kesime göre daha soğuktur. Kar
yağışları ve don olayları görülür. Yaz mevsimi ise kıyı kesime göre daha
sıcaktır. İç Batı Anadolu’da kıyı kesimine göre azalan yağışlar, ilkbahar
mevsimine doğru kayar. Yaz kuraklığı kıyı kesimden daha azdır.
Doğal Bitki Örtüsü
Ege Bölümü’nde 500-600 metreler kadar makiler, daha yükseklerde iğne
yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar yer alır. İç Batı Anadolu Bölümü’nde
çalılık ve ormanlarla, İç Anadolu’ya doğru bozkırlar
göürülür.
Nüfus ve Yerleşme
Nüfus sayısı bakımından Marmara, İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden
sonra 4. sırayı alır. Bölgede doğum oranı düşüktür. Yüzölçümü küçük
olduğundan, nüfus yoğunluğu bakımından Marmara Bölgesi’nden sonra 2.
sırayı alır. Nüfusun dağılışı düzenli değildir. Kıyı kesimindeki ovalar
sık nüfuslu, iç kesimler ise dağlık Menteşe Yöresi ise oldukça tenhadır.
Ege Bölümü’nde kentleşme oranı yüksek, göçler nedeniyle nüfus artışı
fazladır. Ayrıca bu bölümde yer alan Kuşadası, Bodrum, Marmaris gibi
turizm merkezlerinde yaz mevsiminde turizm nedeniyle nüfus artar.
İller
Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak
Ekonomik Özellikler
Tarım
Kıyı kesimindeki Ege Bölümü’nde verimli tarım topraklarının bulunması ve
Akdeniz ikliminin etkisi nedeniyle, ekonomik değeri yüksek olan ihraç
ürünleri yetiştirilir. Bu bölümde tarımda makine kullanımı yaygındır.
İntansif (modern) tarım yöntemleri uygulanır.
Tarımsal nüfus yoğunluğu fazla olan bu bölümde seracılık da yaygındır. İç
Batı Anadolu Bölümü’nde iklimin karasallaşması ve sulamanın yaygın
olmaması, tarımsal ürün çeşitliliğini azaltır. Kıyıda yetiştirilen ürünler
bu bölümde yetiştirilemez.
Tarım Ürünleri
Asıl Ege Bölümü’nün Başlıca Tarım Ürünleri
Tütün : Türkiye tütün üretiminin % 50’sini bu bölge karşılar. Tüm
kıyı ovalarında ekimi yapılan ve yurt dışına ihraç edilen tütün en çok
Bakırçay Ovası’nda yetiştirilir.
Zeytin : Akdeniz ikliminin tanıtıcı kültür bitkisi olan zeytin en
çok Ege Bölgesi’nde yetiştirilir. Türkiye üretiminin % 48’ini Ege Bölgesi
sağlar. Edremit – Ayvalık Yöresi başta olmak üzere tüm kıyı kesiminde ve
yer yer 100 km içerilere kadar zeytin
yetiştirilir.
Üzüm : Türkiye’de üzüm üretiminin % 40’ını sağlayan bölge 1.
sırada yer alır. Kurutularak ihraç edilen çekirdeksiz üzümün tamamını Ege
Bölgesi üretir. Başta Gediz Ovası olmak üzere Büyük ve Küçük Menderes
ovalarında yetiştirilir.
İncir : Kış ılıklığı isteyen ve Akdeniz iklimine uyumlu olan
incirin %82’si bu bölgede yetiştirilir. Büyük Menderes, Küçük Menderes ve
Gediz ovalarında incir üretimi yoğunlaşır. Kurutularak yurt dışına ihraç
edilen incirin en çok yetiştirildiği yer ise Aydın’dır.
Pamuk : Akdeniz iklimine uyumlu olduğundan kıyı ovalarında ekimi
yapılır. Büyük Menderes ve Gediz ovalarında üretimi yoğunlaşır. Türkiye
üretiminin % 42’sini sağlayan Ege Bölgesi üretimde ilk sırayı alır.
Turunçgiller : Akdeniz iklimine uyumlu olan ve kış ılıklığı
isteyen turunçgil üretimi, İzmir’in
güneyindeki kıyı ovalarında yapılrı. Türkiye
üretiminin %10’unu sağlayan bölge, Akdeniz Bölgesi’nden sonra 2. sırayı
alır.
Pirinç : Çöküntü ovalarında ekimi yoğunlaşır.
Sebze : Bölgenin sebze üretiminde önemli bir yeri vardır. Domates,
biber, patlıcan, patates, salata, kereviz, pırasa, başlıcalarıdır.
Meyve : Bölge kendine özgü meyve üretimi ile diğer bölgelerden
ayrılır. İncir, turunçgil ve üzümün yanı sıra
elma ve kiraz üretimi de önem taşır.
İç Batı Anadolu Bölümü’nün Başlıca Tarım Ürünleri
Haşhaş : Tohumundan yağ ve kozasından morfin yapımında kullanılan
afyon sakızının elde edildiği bir bitkidir. Bu nedenle ekimi devlet
kontrolünde yapılır. Türkiye üretiminin %90’ını Ege Bölgesi karşılar.
Afyonkarahisar çevresinde ekimi yoğunlaşır.
Tahıllar : Bölgede üretilen tahıl ülke üretiminin % 10’a yakın
bölümünü karşılar. Tahıllardan buğday ve arpa, Afyon, Kütahya, Denizli ve
Uşak’ta üretilir.
Şekerpancarı : Önemli bir endüstri bitkisi olan şekerpancarı
Afyon, Kütahya ve Denizli’de üretilir.
Ayçiçeği : Denizel etkilerin sokulmadığı İç Batı Anadolu’da
sulanabilen alanlarda yetişir.
Baklagiller : Uşak, bölgede nohut üretiminin en fazla yapıldığı
yerdir.
Hayvancılık
Bölgede hayvan otlatmaya elverişli alanlar pek fazla değildir. Otlaklar
daha çok İç Batı Anadolu’da görülür. Bölgenin kıyı kesiminde besi
hayvancılığı, İç Batı Anadolu Bölümü’nde dağlıç ve sakız ırkı, İç Batı
Anadolu platolarında karaman ırkı koyun yetiştirilir. Özellikle maki
alanlarında kıl keçisi yetiştiriciliği önem taşır. Menteşe Yöresi’nde
arıcılık gelişmiştir. Kümes hayvancılığı son yıllarda gelişme
göstermiştir. Ayrıca doğal balıkçılığın yanı sıra kültür balıkçılığı da
yapılır.
Ormancılık
Türkiye ormanları’nın %19’u Ege Bölgesi’nde yer alır. Ormanlar Asıl Ege
Bölümü’nde yoğunlaşır. Menteşe Yöresi, Aydın Dağları,
Bozdağlar ve Kaz Dağı orman bakımından en
zengin alanlardır. Menteşe Yöresi’nde sığla yağı üretimi yapılır. Günlük
ağacı ve meyan kökü de bölgedeki diğer önemli orman ürünleridir.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Krom üretiminde ikinci sırayı alan bölgede, Köyceğiz,
Marmaris, Emet’te krom çıkarılır. Menteşe Yöresi’nde zımpara taşı,
Afyon’da mermer, Eymir,
Ayazmand ve Torbalı’da demir, Kütahya-Emet’te
bor minerali çıkartılır. Ayrıca İzmir
Çamaltı tuzlasında tuz üretilir.
Enerji Kaynakları : Türkiye’nin en önemli linyit yatakları bu
bölgede yer alır. Linyit üretiminin %90’ı Ege Bölgesi’nden sağlanır.
Çıkarıldığı yerler; Muğla – Yatağan, Manisa – Soma, Kütahya’da Tavşanlı,
Tunçbilek,
Seyitömer ve
Değirmisaz’dır. Linyit’in önemli bir bölümü
termik santrallerde yakılarak elektrik enerjisi üretilir.
Enerji Üretim Tesisleri
Termik santrallerin en çok olduğu bölgedir. Bu santraller; Manisa-Soma,
Muğla-Yatağan ve Gökova ile Kütahya-Seyitömer
ve Tunçbilek’te
kuruludur. Termik enerjinin yanı sıra hidroelektrik enerjisi üretimi de
yapılır.
Demirköprü (Gediz), Kemer ve
Adıgüzel (Büyük Menderes) barajları bu
bölgededir. Denizli-Sarayköy’de
jeotermal santral kuruludur.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Besin, Sıvı Yağ : İzmir, Ayvalık, Edremit
Şeker : Uşak, Afyon, Kütahya
Sigara ve İçki : İzmir
Petrol Arıtma ve Petro Kimya : İzmir -
Aliağa
Seramik, Çini, Porselen : Kütahya, Uşak, İzmir
Pamuklu Dokuma : İzmir, Aydın, Nazilli, Söke, Bergama, Denizli ve
Uşak
Otomotiv : İzmir
Tarım Makineleri : Manisa, Aydın
Kağıt : Afyon (Çay)
Azot – Gübre : Kütahya
Ulaşım
Doğu – batı yönlü uzanan dağlar ve arasındaki ovalar, kıyı kesimle iç
kesimi birbirine bağlayan yolların yapımını kolaylaştırmıştır. Dağlık
Menteşe Yöresi dışında bölgede ulaşım sorunu yoktur. İzmit limanı
ard bölgesine kara ve demiryollarıyla
bağlanmıştır. Türkiye’nin en önemli ihraç limanıdır. Afyon ve Denizli de
önemli yolların kesiştiği, ulaşımın geliştiği merkezlerdir.
Turizm
Ege Bölgesi’nde özellikle kıyı kesimler tarihi ve doğal güzellikleriyle
turizmin çok geliştiği yerlerdir. Bodrum, Marmaris, Kuşadası, Çeşme,
Didim, Foça deniz turizminin geliştiği
merkezlerdir. Denizli – Pamukkale’deki
travertenler, kaplıcalar, Selçuk-Efes’te
Meryem Ana Kilisesi ve antik kent, Bergama,
Sard, Didim,
Milet,
Afrodisyas
anitk kentleri, Afyon ve Kütahya kaplıcaları
bölgenin diğer turizm zenginlikleridir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Ege Bölgesi sosyo-ekonomik gelişmişlik
açısından Marmara Bölgesi’nden sonra 2. sırada yer alır. Aşağıda bölge
ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi
verilmiştir.
İncir
Pamuk
Tütün
Üzüm
Zeytin
Haşhaş
Linyit
Endüstri ürünleri
Turizm
Bölge adını komşu olduğu Akdeniz’den alır. Bölge, yer şekilleri ve bun
bağlı olarak ekonomik özelliklerin farklılığı nedeniyle iki bölüme
ayrılmıştır. Bunlar Antalya ve Adana Bölümü’dür.
Yer şekilleri
Bölgede yüksek dağlar ve platolar geniş alan kaplar.
Dağlar : Bölgenin çatısını oluşturan
Toros Dağları, Alp kıvrım kuşağının
ülkemizdeki uzantısıdır. Teke Yarımadası’ndan itibaren başlayan
Toroslar Batı, Orta ve Güneydoğu
Toros Dağları adını alarak Anadolu’nun
güneyinde uzanır. Bölgenin doğusunda yükseltisi 3500 metreyi aşan
dağlar burada kıyıdan uzaklaşır. İskenderun körfezinin doğusunda yer alan
Amanos Dağları kırılma ile oluşmuş
horstlardır.
Ovalar : Adana Bölümü’ndeki Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin
oluşturduğu Çukurova ile Göksu’nun oluşturduğu Silifke Ovası bölgedeki
delta ovalarıdır. Bu bölümde yer alan Amik ve
Maraş ovaları ise çöküntü ovalarıdır. Antalya Bölümü’nde yer alan
Acıpayam, Tefenni, Elmalı ve Göller Yöresi
ovaları karstik oluşumlu
polyelerdir.
Platolar : Batı ve Orta
Toroslar arasında, yüksekliği 2000 metreyi
bulan, Göksu Irmağı ve kollarınca parçalanmış
Taşeli Platosu yer alır. Bölgede kalker taşlar
yaygın olduğundan karstik oluşumlar fazladır.
Teke Yarımadası ve Taşeli Platosu
karstik oluşumların en sık görüldüğü
alanlardır.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Antalya Bölümü’nde Dalaman, Aksu,
Köprüçayı ve Manavgat çayları, Adana
Bölümü’nde ise Göksu, Seyhan, Ceyhan ve Asi ırmakları Akdeniz’e dökülen
önemli akarsulardır. Akarsuların rejimleri düzensizdir. En çok suyu kış
aylarında taşıyan akarsuların, yaz aylarında yağış azalması ve sıcaklık
nedeniyle suları çekilir.
Göller : Göl oluşumları bakımından zengin olan bölgenin
önemli gölleri Antalya Bölümü’ndedir. Dağlar arasındaki çukurluklarda,
tektonik oluşumlu Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Acıgöl,
Suğla Gölü gibi büyük göller yer alır. Buraya
Göller Yöresi denir. Beyşehir ve
Eğirdir’in yer altı kaynaklarıyla denize
bağlantısı olduğundan suları tatlıdır. Teke Yarımadası’ndaki Kovada,
Salda, Yarışlı, Elmalı ve Ketsel
karstik oluşumlu küçük göllerdir. Köyceğiz
Gölü alüvyal set gölüdür.
İklim
Bölgenin kıyı kesiminde Akdeniz iklimi görülür. Yazlar sıcak ve kurak,
kışlar ılık ve yağışlıdır. Yıllık ortalama yağış miktarı 750-1000 mm
kadardır. Subtropikal yüksek basıncın etkisi
nedeniyle yaz kuraklığı şiddetlidir.
Toroslar’ın İç Anadolu’dan gelen soğuk hava
kütlelerini engellemesi, enlem ve denizellik özelliği nedeniyle kış
mevsiminin en ılıman geçtiği bölgedir. Antalya
Bölümü’ndeki Göller Yöresi’nde iklim değişir ve karasala dönüşür. Bu
bölümde yağışlar azalıp, sıcaklık farkları artar.
Doğal Bitki Örtüsü
Doğal bitki örtüsü Akdeniz iklimine ve yaz kuraklığına uyumlu, her zaman
yeşil kalabilen, sert yapraklı, bodur bitki topluluğu olan makidir.
Kıyıdan itibaren 700-800 metrelere kadar görülebilen maki topluluğu içinde
zeytin, mersin, keçiboynuzu, defne, zakkum,
sandal ve kocayemiş gibi ağaçlar bulunur. Daha yüksek kesimlerde kuraklığa
uyumlu kızılçam,
toros sediri ve karaçam türlerinden oluşan
iğne yapraklı ormanlara geçilir. Bölge orman
bakımından Karadeniz Bölgesi’nden sonra ikinci sırayı alır.
Torosların içe dönük yamaçları ile Göller
Yöresi’nde ormanlar seyrekleşir 2000 m yükseltiden sonra dağ çayırları
başlar.
Nüfus ve Yerleşme
Bölge genişliğine oranla çok az nüfuslanmıştır. Çünkü
Toros Dağları ve
karstik arazi geniş yer kaplar. Nüfus daha çok
kıy ovalarında ve Göller Yöresi’nde toplanmıştır. Adana Bölümü’nde nüfus
daha fazla olup, bu bölümdeki Çukurova ve
Amik ovaları Türkiye’nin en yoğun nüfuslu
yerlerindendir. Nedeni tarım arazisinin geniş olması ve ulaşım
kolaylığıdır. Ayrıca Adana Bölümü’nün göç alması da etkendir.
Taşeli ve Teke platoları ile
Toroslar’ın yüksek kesimleri tenhadır.
İller
Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, İçel, Kahramanmaraş, Kilis,
Osmaniye.
Ekonomik Özellikler
Tarım
Yazların uzun ve sıcak, kışların ılık
geçmesi nedeniyle yılda 2, 3 kez tarımsal ürün
alınır. Yaz kuraklığının tarımı olumsuz etkilemesi sulamayı zorunlu
kılmıştır. Kışların ılık geçmesi ve güneşlenme
süresinin uzunluğu seracılık faaliyetlerini geliştirmiştir. Bölgede
ekonomik değeri yüksek olan ve ihraç edilen tarım ürünlerinin
yetiştirilmesi tercih edilir.
UYARI : Antalya Bölümü’nde kalkerli arazinin yaygınlığı ve yaz
kuraklığının belirginliği tarımı olumsuz yönde etkiler.
Tarım Ürünleri
Kıyı Bölgesi Tarım Ürünleri
Kış ılıklığına bağlı olarak turunçgil ve muz
üretimi yapılır. Muzun %100’ü, turunçgillerin % 88’i bu bölgede üretilir.
Ayrıca Türkiye pamuk üretiminin % 35’i, sebzenin % 26’sı, yerfıstığının %
88’i anasonun % 65’i ve susamın % 80’i bu bölgeden
sağlanmaktadır.
Göller Yöresi Tarım Ürünleri
Burada yetiştirilen ürünler kıyı kesiminden farklılaşır. Tahıl, haşhaş,
anason, şeker pancarı, gül ve tütün yetiştirilir.
Hayvancılık
Akdeniz Bölgesi’nde çayır ve otlakların az yer tutmasına karşın beslenen
hayvan sayısı bir hayli fazladır. Bu durumun nedeni her zaman yeşil
kalabilen ve 800 m’lere kadar çıkabilen maki
topluluğunun varlığıdır. Teke Yarımadası,
Taşeli Platosu ve
Torıs Dağları’nda küçükbaş hayvancılık
yaygındır. Özellikle kıl keçisi beslenir. Dağların yüksek kesimlerinde
koyun yetiştirilir. Arazinin çok engebeli olması nedeniyle hayvanların et
ve süt verimi düşüktür. Antalya Yöresi’nde arıcılık önemlidir.
Ormancılık
Türkiye ormanlarının yaklaşık % 24’ü bu bölgede bulunur. Buna bağlı
olarak ormancılık gelişmiştir. Orman ürünleri Göller Yöresi’ndeki kereste
fabrikalarında işlenir. Dalaman (Muğla), Silifke-Taşucu’nda
(Mersin) ise kağıt fabrikaları bulunur.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Antalya Bölümü maden bakımından daha zengindir. Bu
bölümdeki Fethiye – Dalaman havzası önemli bir krom çıkarım alanıdır.
Ayrıca Adana-Kozan, Hatay, Amanos Dağları’nda
krom çıkartılır. Antalya-Akseki ile Konya-Seydişehir arasında Türkiye’nin
en büyük boksit yatakları yer alır.
Keçiborlu’da kükürt yatakları bulunur.
Kahramanmaraş-Faraşa, İskenderun-Payas’ta
demir yatakları işletilir.
Enerji Üretim Tesisleri
Seyhan, Aslantaş,
Menzelet,
Oymapınar bölgedeki önemli hidroelektrik
santrallerdir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
UYARI : Antalya Bölümü’nde endüstriyel gelişim, ulaşım zorluğu nedeniyle
daha geridir.
Besin – Bitkisel Yağ : Adana, Kahramanmaraş, Antalya
Şeker : Burdur
İplik ve Pamuklu Dokuma : Adana, Tarsus, Kahramanmaraş,
Antalya
Halı Dokuma : Isparta, Burdur
Sigara – İçki : Adana
Demir – Çelik : İskenderun
Petrol Rafinerisi : Mersin (Ataş)
Alüminyum : Seydişehir
Gübre : Mersin, İskenderun
Tarım Makineleri : Çukurova, Adana
Pil : Antalya
Ulaşım
Toros Dağları’nın kıyıya paralel uzanması,
ulaşımı güçleştirir. Adana Bölümü ulaşım bakımından daha elverişlidir.
Çukurova, Gülek ve Belen geçitleri ile diğer
bölgelere bağlanmıştır. Silifke ovası
Sertavul geçidi ile Antalya ise Çubuk geçidi
ile iç kesime bağlantılıdır. Antalya dışındaki kentler demiryolu ile diğer
bölgelere bağlantılıdır. Mersin ve İskenderun Limanları
ard bölgelerine demiryolu ile bağlantılı
olduğundan gelişmiştir. Dörtyol ve Yumurtalık önemli petrol
limanlarıdır.
Turizm
Bölgenin kıyı kesimindeki elverişli iklim koşulları, doğal güzellikler ve
tarihi zenginlikler turizmin gelişmesini sağlamıştır. Özellikle Antalya
Bölümü’nde turizm gelişmiştir. Antalya, Alanya, Side, Kaş, Kalkan bu
bölümde deniz turizminin geliştiği merkezlerdir. Akdeniz medeniyetini
simgeleyen Olimpus,
Patara gibi tarihi şehir kalıntıları önemli
turistik çekiciliklerdir. Bölgede geniş alan kaplayan
karstik şekiller, özellikle
Damlataş ve
İnsuyu mağaraları ile Cennet – Cehennem
obrukları doğa harikasıdır. Pek çok milli park ile uluslararası
yarışma ve festivallere duyulan aşırı ilgi bölge turizminin gelişmesine
katkıda bulunmaktadır.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Akdeniz Bölgesi Türkiye’nin 4. gelişmiş bölgesidir. Aşağıda bölge
ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi
verilmiştir.
Muz
Turunçgiller
Pamuk
Yerfıstığı
Sebze
Meyve
Orman ürünleri
Turizm
Kuzeyinden Kuzey Anadolu, güneyinden
Toros Dağları ile çevrili olan bölge,
topoğrafik yönden Anadolu’nun ortasında bir
çanak şeklindedir. Yer şekilleri ölçüt alınarak bölge 4 bölüme
ayrılmıştır. Bunlar Konya Bölümü, Yukarı Sakarya Bölümü, Orta Kızılırmak
Bölümü ve Yukarı Kızılırmak Bölümü’dür.
Yer şekilleri
Yüzölçümü bakımından 2. büyük bölge olan İç Anadolu’da yüksek ve uzun dağ
sıraları bulunmaz. Ortalama yüksekliği 1000 m olan platolarla ovalar
yaygındır. Bölgenin yüksekliği doğuya doğru artar.
UYARI : İç Anadolu Bölgesi’nde yağışların yetersiz olmasının nedeni
çevresindeki yüksek dağlardır.
Dağlar : Bölgede orojenik ve volkanik dağ sıraları bulunur. Bunlar
Akdağlar, Hınzır ve
Tecer Dağları’dır.
Elmadağı ve
Sündiken gibi dağ kuşaklarının yükseltisi
fazla değildir. Erciyes, Hasan Dağı,
Melendiz Dağı,
Karacadağ ve Karadağ bölgenin sönmüş
volkanlarıdır.
Ovalar : Ankara, Eskişehir, Kayseri ve Konya bölgenin önemli
ovalarıdır.
Platolar :
Yer şekilleri sade olan bölgede Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Orta
Kızılırmak,
Bozok ve
Yazılıkaya platolarının yüksekliği 1000
metreyi bulur. Kireçtaşlarından oluşmuş bu platolarda
karstik şekillerden obruk yaygın olarak
görülür.
Akarsular ve Göller
Akarsular : Kızılırmak ve Sakarya Nehri ile
Zamantı Çayı denize ulaşan önemli
akarsulardır. İç Anadolu’nun güneyinde Tuz Gölü, Konya, Develi ve Afyon
kapalı havzalarında çok sayıda kısa boylu akarsu boşalır.
Göller : Tuz Gölü, Eber, Akşehir,
Çavuşçu, Seyfe Gölleri tektonik oluşumlu
başlıca göllerdir. Acıgöl ve Meke Tuzlası
Gölleri volkanik oluşumludur. Bölgedeki en büyük baraj gölü Kızılırmak
üzerindeki Hirfanlı’dır.
İklim
Çevresindeki yüksek dağların etkisi ile deniz etkilerine kapalı olan
bölgede iklim karasallaştığından ılıman karasal (step) iklim özellikleri
görülür. Kış mevsimi Doğu Anadolu’daki kadar sert
geçmez. Ancak doğuya doğru iklim sertleşir.
Yaz mevsimi odlukça sıcak geçer. Yağış miktarı en az olan bölgedir. Tuz
Gölü ve çevresi Türkiye’nin en az yağış düşen yöresidir. Bölgenin kuzeyine
doğru yağışlar biraz artar.
Doğal Bitki Örtüsü
Doğal bitki örtüsü yazın kuruyan ot topluluklarının oluşturduğu
bozkırdır. Yağışların azlığı ve ormanların çok tahrip edilmiş olması
nedeniyle antropojen bozkırlar geniş yer
kaplar. Akarsu kıyılarında kavak ve söğüt ağaçları yoğunlaşır. Yozgat,
Akdağlar’da ve
Sündiken Dağları’nda bölgenin en geniş
ormanları yer alır. Ancak mevcut ormanlar bölgenin sadece %7’lik bir
bölümünü kaplar.
Nüfus ver Yerleşme
Marmara’dan sonra en kalabalık bölgedir. Genişliğine oranla az
nüfusludur. Nüfusun büyük bölümü su kaynaklarının daha bol olduğu, bölge
kenarındaki dağ eteklerinde toplanmıştır. En yoğun nüfuslanan bölüm ulaşım
yollarının kavşağında olan ve endüstrinin geliştiği Yukarı Sakarya’dır. En
az nüfuslanan bölüm ise yüksek, engebeli ve iklimi sert olan Yukarı
Kızılırmak’tır. Tuz Gölü çevresi Türkiye’nin en tenha yeridir. Kırsal
kesimde evlerin bir arada olduğu toplu yerleşmeler yaygındır.
İller
Aksaray, Ankara, Çankırı, Eskişehir, Karaman, Sivas, Kayseri, Kırıkkale,
Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde, Yozgat
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölgenin ekonomisi tarıma dayanır. Ekili-dikili arazi bölgenin yaklaşık
üçte birini kaplar. Nadasa bırakılan arazi fazladır. Yaz kuraklığı
tarımsal faaliyetleri sınırlandırır. Erozyon nedeniyle tarımsal
faaliyetler olumsuz etkilenir. Bölgenin iklimi tahıl tarımını
yaygınlaştırır. Sulama yapılamayan alanlarda tahıl tarımı ön plandadır.
Arpanın %39’u, buğdayın %31’i bu bölgede üretilir.
Tarım Ürünleri
Tahıllar : En önemli buğday ve arpa üretim alanı Konya Ovası’dır.
Burayı Ankara, Yozgat ve Kayseri takip eder.
Baklagiller : Nohut, fasulye, yeşil mercimek gibi baklagillerin
üretimi önemlidir. Bu ürünler üretimde ilk sırayı alır. Konya ve Yozgat
mercimek üretiminde birinci sırada gelir.
Patates :
Üretiminde bölge ilk sırayı alır. Niğde ve Nevşehir’de üretilir.
Buralardaki volkanik arazi patatesin büyümesi açısından çok elverişlidir.
Şekerpancarı : Sulama yapılan yerlerde özellikle Konya, Eskişehir
ve Aksaray’daki tarım alanlarının büyük bölümü şekerpancarına
ayrılmıştır.
Sebze : Sulamanın yaygın olmayışı sebze tarımını olumsuz
etkilemiştir. Sulanabilen yerlerdeki sebze üretimi yetersiz
kalmaktadır.
Meyve : Volkanik alanlarda bağcılık gelişmiştir. Kayısı gibi meyve
üretimi yaygındır.
Hayvancılık
Kurak iklimi, bitki örtüsünün bozkır olması ve düzlüklerin geniş yer
kaplaması küçükbaş hayvancılığı yaygınlaştırır. Tiftik keçisinin %78’i bu
bölgede beslenir. Torosların İç Anadolu’ya
bakan yamaçlarında yaygındır: Özellikle Konya başta olmak üzere Karaman,
Kayseri ve Sivas’ta karaman ırkı koyun beslenir. En çok koyun beslenen
bölge olan İç Anadolu’da mera hayvancılığı yaygındır. Kırsal kesimde
ailenin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik beslenen büyükbaş hayvanların
sayısında son yıllarda artış olmuştur. Bölgede kümes hayvancılığı ile
arıcılık (Toros yamaçlarında) da
gelişmiştir.
Ormancılık
Yağışların çok az olduğu ve ormanların tahrip edildiği İç Anadolu
Bölgesi’nde ormanlar çok dar bir alanda görülür. Ormanlar daha çok
Sündiken Dağları ve
Akdağlar’da bulunur ve bölgenin sadece %7’lik
bölümünü kaplar. Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Eskişehir’de bor ve borasit, Ankara’da manganez,
Kayseri’de demir çıkarılır. Tuz Gölü, Çankırı, Kırşehir ve Sivas’ta tuz
üretimi yapılır.
Enerji Kaynakları : Ankara’da linyit çıkarılır.
Enerji Üretim Tesisleri :
Enerji üretimi fazla değildir. Ankara
Çayırhan ve Sivas Kangal’da linyitle çalışan
termik santraller kuruludur. Sarıyar,
Gökçekaya,
Hirfanlı ve
Kesikköprü önemli hidroelektrik
santralleridir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Şeker : Eskişehir, Ankara, Konya, kayseri, Sivas, Niğde
İçki : Ankara, Nevşehir, Yozgat
Lokomotif : Eskişehir
Vagon – Demiryolu Malzemesi : Sivas
Uçak : Eskişehir, Ankara
Silah : Kırıkkale
Çelik : Kırıkkale
Petrol Rafinerisi : Kırıkkale
Pamuklu Dokuma : Eskişehir, Ereğli, Karaman, Kayseri ve
Nevşehir
Madeni Eşya : Kayseri
Ulaşım
Topoğrafyasının fazla engebeli olmaması
nedeniyle kara ve demiryolu ağının en çok geliştiği bölgedir. Demiryolu
ağı tüm bölgelerle bağlantıyı sağlayacak durumdadır. Ankara, Eskişehir,
Kayseri ve Sivas önemli yolların kavşağı durumundadır. Ayrıca bölgede
Ankara, Eskişehir, Konya ve Sivas’ta havaalanı bulunmaktadır.
Turizm
Bölgenin çok çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış olması nedeniyle
tarihi turizm açısından zengindir. Neolitik döneme ait yerleşmeler,
Hititler’den kalma çeşitli eserler önemli
turizm çekicilikleridir. Kayseri, Nevşehir, Niğde arasındaki Kapadokya
Yöresi’nde peribacası oluşumları, yer altı kentleri ve kiliseler turizm
bakımından önem taşıyan yerlerdir. Konya, Selçuklu eserleri ve Mevlana
Müzesi ile turizmin geliştiği bir merkezdir. Ayrıca Eskişehir, Ankara,
Konya, Niğde ve Kayseri’de kaplıca turizmi önem taşımaktadır.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
İç Anadolu Türkiye’nin gelişmişlik açısından 3. büyük bölgesidir. Aşağıda
bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin
listesi verilmiştir.
Arpa
Şekerpancarı
Baklagiller
Buğday
Yapağı
Hayvancılık
Kenarları dağ sırası ile kuşatılmış, Türkiye’nin 1/5
lik yüzölçümüne sahip en geniş coğrafi
bölgedir. Yer şekilleri ve iklim özelliklerinin etkisiyle 4 bölüme
ayrılmıştır. Bunlar Yukarı Fırat Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü, Yukarı
Murat-Van Bölümü ve Hakkari Bölümüdür.
Yer şekilleri
Bölgenin coğrafi özelliğini veren yükseltinin fazlalığıdır.
Yüksekliği 3000 metreyi aşan, doğu-batı yönlü uzanan birbirine paralel dağ
sıraları ve bu dağlar arasında yer alan çöküntü ovaları ile yüksek
plotalar önemli
yerşekilleridir.
Dağlar : Bölgeyi kuzeyden çevreleyen Karasu-Aras
Dağları ile güneyden çevreleyen Güneydoğu
Toroslar,
Şerafettin Dağları, Hakkari Dağları
Türkiye’nin çatısını oluşturan önemli dağ sıralarıdır. Volkanik arazinin
en geniş yer kapladığı bölgedir. Ağrı, Süphan,
Nemrut ve Tendürek başlıca sönmüş
volkanlardır.
Ovalar : Bölgenin düzlükleri kuzeyde, Erzincan, Tercan, Erzurum,
Iğdır çöküntü ovalarıdır. Iğdır ovası, 800 metre ile bölgenin en çukur
yeridir. Güneyde ise Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl ve Muş çöküntü
ovaları yer alır. Yüksekova ve Başkale ovalarının yüksekliği 2000 metreden
fazladır. Bölge, kuzeydeki ve güneydeki çöküntü ovaları boyunca uzanan fay
hatlarıyla, Türkiye’nin önemli bir deprem bölgesidir.
Platolar : Doğu Anadolu’da akarsularla yarılmış, çevresine
göre alçakta ve yüksekte olan değişik platolar bulunmaktadır. Fırat ve
kollarınca parçalanmış Uzunyayla, Erzurum-Kars
platoları başlıcalarıdır.
Akarsular ve Göller
Akarsular
Bölgede yer alan Aras ve Kura nehirleri Hazar
Denizi’ne dökülür ve kapalı havza oluştururlar. Dicle, Fırat ve kolları
olan Karasu ile Murat nehirleri bölgenin en önemli akarsularıdır. Bölge
akarsularının rejimi düzensizdir. Kar erimeleri ile beslendiklerinden
yazın suları kabarır. Yatak eğimleri fazla olduğundan hidroelektrik
potansiyelleri fazladır. Van Gölü havzası Türkiye’nin en geniş kapalı
havzasıdır.
Göller
Göl bakımından Türkiye’nin en zengin bölgesidir. Volkanik set gölü olan
Van Gölü Türkiye’nin en büyük gölüdür. Suları sodalı olan gölde feribot
taşımacılığı yapılır. Diğer önemli gölleri;
Erçek, Çıldır,
Aktaş (Hazapin),
Hazar, Balık, Haçlı ve Nemrut gölleridir.
İklim
Bölgenin denize uzak ve yüksek olması nedeniyle karasal iklimin etkisi
görülür. Çok geniş bir bölge olması ve yükseklik farklarına bağlı olarak
iklim özellikleri farklılaşır. Erzurum-Kars Bölümü kış mevsiminin en soğuk
geçtiği, ortalama sıcaklıkların en düşük
değerler gösterdiği yerdir. Burada yaz yağışları fazladır. Yukarı Fırat
Bölümü daha güneyde yer alması ve yüksekliğin azalması nedeniyle bölgenin
sıcaklık bakımından en elverişli yeridir. Kış yağışları fazla olur, yaz
mevsimi ise kurak geçer.
Doğal Bitki Örtüsü
Bölgede orman örtüsü tahrip edilmiş olup, genellikle
antropojen bozkırlar görülür. Kars-Sarıkamış
Yöresi’nde sarıçam ormanları yer alır. Bingöl ve Tunceli çevresinde meşe
ormanları yer alır. Yüksek kısımlar ile Erzurum-Kars Bölümü’nde gür
çayırlar ve otlaklar bulunur.
Nüfus ve Yerleşme
Türkiye’nin en seyrek ve Güneydoğu Anadolu’dan sonra en az nüfuslu
bölgesidir. Doğum oranı çok yüksek olmasına karşın çok göç verdiğinden
nüfusu azdır. Bölgenin dağlık olması, iklim özellikleri ve terör olayları
göçleri artırıcı etki yapmaktadır. Kentleşme oranı düşüktür. Bölge
nüfusunun büyük bölümü Yukarı Fırat Bölümü’ndeki ovalarla, Iğdır
Yöresi’nde toplanmıştır. Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ bölgenin en
kalabalık merkezleridir.
İller
Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır,
Kars, Malatya, Muş, Şırnak, Tunceli, Van
Ekonomik Özellikler
Tarım
Bölgenin yüksek ve engebeli olması nedeniyle tarım alanları oldukça
azdır. Bunlar daha çok tektonik kökenli oluklar ve platolarda yer
alır. Malatya, Erzurum, Elazığ, Iğdır, Muş, Bingöl ve Erzincan
ovaları en çok ekim yapılan alanlardır. Karasallığın şiddetli olması
nedeniyle 2000 m’nin üstünde tahıl tarımı
yapılır. Tarım ürünü çeşidi az olan bölgede buğday, arpa, şekerpancarı ve
patates başlıca tarım ürünlerini oluşturur.
Tarım Ürünleri
Pamuk : Iğdır ve Malatya ovalarında yetiştirilir.
Tütün : Muş, Bitlis ve Malatya’da ekimi yapılır.
Tahıllar : Buğday Malatya, Elazığ, Erzurum-Pasinler ve Horasan
ovalarında yetiştirilir. Buğdaya göre daha az sıcaklık isteyen arpa ise
Kuzeydoğu Anadolu platolarında yetiştirilir.
Şekerpancarı : Sulanabilen tarım alanlarında yetiştirilir.
Sebze : Lahana ve patates Erzurum-Pasinler ve Horasan ovalarında
yetiştirilir.
Meyve : Kayısı yoğun olarak Malatya’da sulanabilen alanlarda,
özellikle Fırat ve Tohma kıyılarında
yetiştirilir. Ayrıca Malatya, Elazığ ve Erzincan’da dut üretimi yapılır.
Akarsu boylarında elma bahçeleri bulunur.
Hayvancılık
Hayvancılık tarıma göre daha çok önemlidir. Nedeni iklim koşullarının
olumsuzluğu ve tarım alanlarının azlığıdır. Erzurum-Kars Bölümü’nde yaz
yağışları ve gür otlaklara bağlı olarak büyükbaş hayvancılık, diğer
bölümlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır. Hayvancılık mera hayvancılığı
şeklinde yapılır ve verim azdır. Hakkari ve Kars yörelerinde arıcılık
önemlidir.
Ormancılık
Türkiye ormanlarının %7’si bu bölgededir. Bölge ekonomisinde ormancılık
önem taşımaz.
Madenler ve Enerji Kaynakları
UYARI : Doğu Anadolu Bölgesi’nde volkanik arazi yaygın olduğundan maden
çeşidi boldur.
Madenler : Bölge maden ve enerji üretiminde ilk sırayı alır. Bölge
krom, demir, bakır, kurşun, kaya tuzu, barit,
oltu taşı, manganez yatakları işletir.
Krom : Elazığ’da Alacakaya (Guleman) Havzası, Türkiye’nin en büyük krom çıkarım alanıdır.
Demir : En çok bu bölgede çıkarılır. Sivas-Divriği,
Malatya-Hekimhan, Hasançelebi,
Çetinkaya havzalarında çıkarılır.
Bakır : Elazığ – Maden,
Diyarkbakır-Ergani havzasında çıkarılır. Bakır
üretiminin yarısını bu bölge sağlar.
Enerji Kaynakları : En önemli linyit yatağı Afşin-Elbistan
Havzası’ndadır. Kalorisi düşük ve rezervi bol olan linyitler
Afşin-Elbistan termik santralinde kullanılır.
Enerji Üretim Tesisleri : Hidroelektrik üretiminin en fazla olduğu
yerdir. Fırat üzerinde Keban, Karakaya ve
Tercan barajları ile Kars’taki Arpaçay önemli hidroelektrik
santralleridir. Afşin – Elbistan termik santralinde linyit kömürü
yakılarak elektrik üretilir. Enerji tüketiminin en az olduğu bölgedir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Şeker : Erzurum, Malatya, Erzincan, Elazığ, Ağrı, Muş,
Van-Erciş
Süt Ürünleri : Kars
Et Ürünleri : Van, Erzurum, Elazığ
Sigara : Malatya, Bitlis
Pamuklu Dokuma : Malatya, Erzincan
Fosfat : Sivrice-Elazığ
Ferrokrom : Elazığ
Kurşun : Keban
Ulaşım
Kışların sert ve uzun geçmesi, arazinin
dağlık olması ulaşımı güçleştirir. Bölgede doğu-batı yönünde uzanan
tektonik oluklar ve akarsu vadileri ulaşım açısından kolaylıklar
sağlamaktadır. Dağlık Hakkari Bölümü ulaşımın en zor sağlandığı yerdir.
Diğer bölümler kara ve demiryolu ile iç bölgelere bağlanmıştır. Ayrıca
hava yolu ile ülkenin bir çok kentine ulaşım sağlanmaktadır.
Turizm
Ulaşım güçlüğü ve konaklama tesislerinin yetersizliği nedeniyle turizm
gelişmemiştir. Dağcılık, kış turizmi, ve doğal güzellikleri açısından
önemli bir potansiyele sahiptir. Nemrut
Kaldera Gölü, Van Gölü,
Gürlevik ve
Bendimahi çağlayanları ilgi çeken doğa
güzellikleridir. Doğu Beyazıt’taki
İshakpaşa Sarayı, Kars’taki Ani Harabeleri,
Erzurum ve Ahlat’taki Selçuklu eserleri önemli tarihi zenginliklerdir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet
türlerinin listesi verilmiştir.
Kayısı
Şekerpancarı
Tahıl
Tütün
Süt
Et
Yapağı
Hayvancılık
Bakır
Demir
Krom
Manganez
Linyit
UYARI : Bölgede halkın ana geçim kaynağı tarımdır. Daha çok madencilik ve
hayvancılığa dayalı sanayi kolları yer alır. Ulaşımın güçlüğü endüstrinin
gelişmesini engellemiştir.
En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve
Buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından iki bölüme
ayrılmıştır. Bunlar, Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü’dür. Bölgeyi
bölümlere ayıran sınır
Karacadağ volkan konisinden geçer.
Yer şekilleri
Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar
geniş yer kaplar.
Dağlar : Bölgenin kuzey kesiminde
Toros dağ sırasının güney yamaçları uzanır.
Burada asıl Toroslar ile onun önünde ikinci
bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır. Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip
sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır. Bölgenin
batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli
yükseklik oluşturur.
Ovalar : Karadağ’ın batısında
Altınbaşak (Harran),
Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır. Dicle
nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası’nda fazla geniş olmayan
ancak çok verimli bir ovaya geçilir.
Platolar : Karacadağ’ın batısındaki
Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin
bir şekilde yarılmıştır. Karacadağ’ın doğusu
ise daha engebeli bir yapı gösterir. Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat
Eşiği yer alır.
Akarsular ve Göller
Akarsular
Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu
Bölgesi’nden alır. Bölgede ise
Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen
küçük akarsularla beslenir. Güneydoğu
Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok
kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur. Her
iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltır.
Göller
Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur. Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş
baraj gölleri bulunmaktadır. Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan
Atatürk Barajı bu bölge sınırları içindedir.
İklim
Denizden uzak olduğu için sıcaklık bakımından karasal iklim özellikleri
görülür. Kışlar oldukça soğuk olup, en çok yağış bu mevsimde düşer. Yaz
mevsimi ise enlemin, karasallığın ve güneyden esen çöl rüzgarlarının
etkisiyle çok sıcak ve kurak geçer. Buharlaşma şiddeti çok fazla
odluğundan yaz mevsiminin en kurak
geçtiği bölgedir. Ayrıca batıdaki Gaziantep
Yöresi’nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin ektileri görülür.
Doğal Bitki Örtüsü
Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır. İç Anadolu bozkırlarına göre çok
fakirdir. Bölgede antropojen bozkırlar da
geniş yer kaplamaktadır. Ormanların en az alan kapladığı bölge olan
Güneydoğu Anadolu’da mevcut ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir.
Toros Dağları eteklerinde görülebilen ormanlar
ise kuraklık nedeniyle çok zayıftır. Dicle Nehri boylarında yer
yer kavak ve söğüt toplulukları görülür.
Nüfus ve Yerleşme
Nüfusu en az olan bölgemizdir. Ancak doğum oranının yüksek, yüzölçümünün
küçük olması nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştur. Orta Fırat
Bölümü ve özellikle Gaziantep Yöresi yoğun nüfuslanmıştır. Yağışın
azaldığı düzlüklerde nüfus azalır. Bölgede ekonomik gelişmenin yavaş
olması, terör olayları gibi nedenlerden dolayı göç veren bir bölgedir.
Ayrıca mevsimlik işçi göçleri de olmaktadır.
İller
Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Şanlıurfa
Ekonomik Özellikler
Tarım
Tarım halkın temel geçim kaynağıdır. Tarım arazisi geniş olmasına karşın
kuraklık nedeniyle tarımın en önemli sorunu sulamadır. Tarım topraklarının
çok parçalı, tarım işletmelerinin küçük işletmeler şeklinde olması
tarımsal verimi düşürmektedir. Tarım alanlarının üçte biri nadasa
alınmaktadır. G.A.P. (Güneydoğu Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarım
alanları genişlemekte, nadas arazisi azalmakta, tarım ürünü çeşitliliği
artmaktadır.
Tarım Ürünleri
Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday
ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler.
Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla
Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir.
Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer
alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te
yetiştirilir.
Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir
baklagildir. Türkiye üretiminin tamamına
yakınını bu bölge sağlar. En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te
yetiştirilir.
Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır. Ancak üretimi bölge
için önem taşır.
Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir.
Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür. Üretimin % 90’ı bu
bölgede gerçekleşir.
Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir.
Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil
ya da içki yapımında kullanılır.
Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde
Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir.
Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir.
Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir.
Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi
çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir.
Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır. Özellikle
Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan
karpuz yetiştirilmektedir.
Hayvancılık
Bölgede hayvancılık önemli bir ekonomik faaliyettir. Bölgenin doğal
özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Bitki örtüsünün bozkır olması nedeniyle küçükbaş hayvancılık yaygındır.
Bölgede en çok koyun yetiştirilir. Koyundan sonra en fazla yetiştirilen
kıl keçisidir ve Toros Dağları
eteklerinde otlatılır. Ayrıca
Toros Dağları’nda arıcılık yapılmaktadır.
Ormancılık
Kuraklık nedeniyle ormanların en az bulunduğu bölgedir.
Toroslar’ın eteklerinde bulunan ormanlar da
çok zayıftır. Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir.
Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler : Bölge maden bakımından zengin değildir. Gaziantep,
Islahiye ve Kilis’te krom ve bakır yatakları
bulunur. Kilis-Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır. Ayrıca
Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları
vardır.
Enerji Kaynakları : Petrolün çıkarıldığı tek bölgedir. Diyarbakır
Havzası’nda Raman, Garzan,
Şelmon yatakları ile Adıyaman’da
Yanarsu Havzası’nda çıkartılır. Türkiye’nin
petrol boru hatları bu bölge topraklarından geçer. Ayrıca Cizre’de önemli
bir enerji kaynağı olan linyit çıkarılır.
Enerji Üretim Tesisleri : Bölge enerji üretiminde giderek önem
kazanmaktadır. G.A.P. kapsamında 22 hidroelektrik santral kurulması
planlanmıştır. Önemli barajları Atatürk,
Kralkızı ve Deve Geçidi’dir.
Endüstri
Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :
Besin : Diyarbakır, Şanlıurfa
İçki : Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır
Pamuklu Dokuma : Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır
Battaniye, Kilim, Halı : Siirt, Gaziantep
Petrol Rafinerisi : Batman
Ulaşım
Bölgede önemli dağ sıralarının olmaması ulaşımı kolaylaştırmıştır. Ancak
Güneydoğu Toroslar, İç ve Doğu Anadolu ile
olan ulaşıma engel olmaktadır. Irak ve Suriye’ye bağlanan önemli yollar da
bölgeden geçmektedir. Bölgede iki ana
demiryolu hattı vardır. Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakır-Gaziantep üzerinden Doğu ve İç Anadolu ile bağlantıyı sağlar. Diğeri
Adana-Gaziantep üzerinden geçerek Nusaybin’e
ulaşır. Güneydoğu Anadolu’daki demiryolu hattında çoğunlukla tarımsal ürün
ve maden taşınır.
Turizm
Doğal güzellikleri ve tarihi zenginliğine karşın bölge turizm açısından
yeterince gelişememiştir. Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda bulunan
Komagene krallığına ait mezarlar ve çeşitli
anıtlar adeta açık hava müzesi durumundadır. Şanlıurfa’daki Balıklı Göl
halk tarafından kutsal sayılmakta, dinsel turizm için potansiyel
oluşturmaktadır. Diyarbakır’da bulunan Orta Çağ’a ait surlar,
kuleler bölgedeki diğer turistik zenginliklerdir. Ayrıca Gaziantep
Yöresi’ndeki Karkamış ve Roma dönemine ait
kalıntılar çok fazla turist çekmektedir.
Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri
Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı çok azdır. Doğu Anadolu Bölgesi’nden
sonra geri kalmış ikinci bölgemizdir. Aşağıda bölge ekonomisinde önemli
yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir.
Petrol
Antep Fıstığı
Baklagiller
Üzüm
Pamuk
Hayvancılık
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder