Plazmid: DNA nın kromozomdan ayrı olan bir parçasıdır ve kendisini eşeyleyebilmektedir. Dairesel ve çift sarmallı olan plazmid genellikle bakterilerde, ara sırada ökaryotlarda bulunmaktadır. Boy uzunluğu 1-400 kilo baz çifti arasında farklılık göstermektedir.
Herhangi bir hücrede plazmidin tek kopyası, daha ufak boyda olan plazmidlerinse yüzden fazla kopyası olabilmektedir. Bunun yanı sıra, daha fazla kopyası olması için seleksiyona uğratılmış birtakım yapay plazmidlerin binden fazla kopyası da var olabilmektedir. Plazmid terimini kullanımı ilk kez moleküler biyolog olan Joshua Ledertberg tarafından 1952 senesinde kullanılmıştır.
Plazmidlerin Antibiyotik Direnci
Birçok plazmid arasında yaşamlarını sürdürdükleri bakteriye farklı avantajlar sağlamak ile birlikte bakterinin antibiyotiklere karşı direnç kazanması için özellikler oluşturan gen veya gurupları da taşımaktadır. Tüm plazmidlerin kromozomdan ayrı olarak kopyalanmasını sağlayan bir DNA dizini bulunmaktadır. Bu dizin replikasyon orijini ya da ori olarak adlandırılmaktadır.
- Epizomlar: Konak olan organizmanın kromozom DNA’sıyla bir bütün oluşturabilen plazmid epizomdur. Bu sebeple uzunca bir süre bütünlüğünü koruyabilmekte ve bütün hücre bölünmelerinde kopyalanarak genetik yapının bir parçası olup bu şekilde yaşamına devam etmektedir.
- Vektörler: Plazmidlerin genetik mühendisliğinde kullanılanlarına vektör adı verilmektedir. Bir canlıdan başka bir canlıya gen aktarmak amacı ile kullanılmaktadırlar. Vektörlerin birçoğunda çoklu bağlama yerinde bulunmaktadırlar ve DNA parçalarının bu yere kolaylıkla eklenebilmesi amacı ile yaygın olarak kullanılan restriksiyon yerleri içine alan kısa bir bölge olmaktadır.
Plazmid Tipleri
Farklı bir bakteriye kendini aktarmasına göre plazmidler sınıflandırılabilmektedir. Değişik tiplerdeki plazmidler bir hücre içerisinde bir arada bulunabilmektedir. Fakat ilişkili plazmidler birbirleri ile bağışıklı değildir.
Bir başka plazmid sınıflandırması ise plazmidlerinin yerine getirdikleri işlevlere göre olmaktadır, toplamda 5 ana sınıf bulunmaktadır ve bu sınıflar şunlardır;
- Tra-genleri taşıyan fertilite-F-plazmidleri bakteriyel konjügasyon yapma yetisine sahiptir.
- Antibiyotik ile farklı zehirlere direnç oluşturan genleri olan rezitans-R-plazmidleridir.
- Col-plazmidleri kolisilin kodlayan gen içermektedir, kolosilin, farklı bakterileri öldürebilme yetisine sahip protein türüdür.
- Yıkıcı plazmidler isminden de anlaşıldığı gibi, nadir bulunan bileşiklerin yıkımını gerçekleştirmektedir.
- Son plazmid sınıfı ise virülans plazmidlerdir. Bunlar bakterinin patojen olmasına sebep olmaktadırlar.
Plazmidler bu guruplar içinde birkaçının birden üyesi olabilmektedir. Plazmidler her bakteri içinden bir ya da biden fazla kopya şeklinde bulunabilmektedir ve hücre bölünmesinin sonlanması ile yeni oluşan bakterilerden herhangi bir tanesine aktarılmama riskleri vardır. Bu türde olan bir kopyası bulunan plazmidlerin her yeni oluşan hücreye tek kopyasının dağıtılması görevini gören sistemleri vardır.
Plazmidlerin bir kısmı bir bağımlılık sistemi ya da ayrılmanın ardından öldürme sistemi içermektedir ve bu plazmidler uzun etkili bir zehir ile birlikte etkisi kısa olan bir panzehir de üretmektedir. Plazmidi tutmuş olan yeni oluşan hücreler yaşamlarını sürdürmekte, plazmidin tek kopyasını alamayan yavru hücreler ise ölmekte veya ana hücreden artan zehrin etkisi ile daha uzun sürede büyümektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder